Wykluczenie społeczne to problem, który w szczególny sposób dotyka dzieci. Nieakceptowane przez rówieśników, często z rodzin dotkniętych patologią lub złą sytuacją finansową nie potrafią znaleźć sobie miejsca w grupie i otworzyć się przed kolegami. Wykluczenie to może wynikać zarówno z kompleksów dziecka, jak i odepchnięcia przez grupę spowodowanego niespełnianiem stawianych wymagań i oczekiwań. Harcerstwo to organizacja, która za jeden z celów postawiła sobie zintegrowanie dzieci pochodzących z różnych środowiska i nauczenie ich współpracy w zespole oraz lepszego radzenia sobie w dorosłym życiu.
Wykluczenie społeczne w szkole
Wykluczenie społeczne dotykające dzieci w wieku szkolnym często ma wpływ na ich całe dalsze życie. Równość szans w szkole poza programem nauczania i stawianymi wymaganiami pozostaje fikcją. Od samego początku dzieci dzielą się na te lepiej ubrane z lepszymi zabawkami, które mogą pozwolić sobie na zrobienie urodzin w restauracji McDonald’s. One trzymają się razem i rzadko dopuszczają do swojego grona dzieci, które nie mogą sobie pozwolić na te przyjemności. Zdarzają się również sytuacje, że dzieci z powodu złej sytuacji materialnej są wyśmiewane i automatycznie stają się klasowymi outsiderami, zamkniętymi w sobie, nawet nie próbującymi włączyć się w szkolne życie społeczne. Kolejnym problemem jest sam dostęp do pomocy naukowych. Dzieci z dobrze usytuowanych rodzin, z przeciętnymi zarobkami w razie jakichkolwiek kłopotów z materiałem szkolnym uczęszczają na płatne korepetycje lub po prostu zajęcia dodatkowe mające zwiększyć ich umiejętności i szanse na lepszą przyszłość. Dzieciom, których dotyczy wykluczenie bardzo często nie ma kto pomóc w nauce, gdyż rodzice albo nie mają czasu, albo chęci lub niestety najczęściej odpowiednich umiejętności, więc jeśli dziecko nie jest naturalnie uzdolnione ma średnie wyniki w nauce, a co niestety często za tym idzie – gorszy start. Jedną z odpowiedzi na problem wykluczenia dzieci jest harcerstwo.
Dlaczego harcerstwo?
W przeciwieństwie do wielu innych zajęć pozaszkolnych uczęszczanie na zbiórki wiąże się jedynie z symboliczną opłatą 2 zł w miesiącu a i tu jeśli sytuacja jest trudna często jest to finansowane przez jednostkę organizacyjną do jakiej należy dziecko a więc po prostu przez drużynę. Harcerstwo zapewnia równe szanse wszystkim dzieciom, które moją ochotę uczestniczyć w zbiórkach. Po przystąpieniu do drużyny dzieci są dzielone na grupy ze względu na umiejętności, a jednolity strój sprawia, że nikt nie czuje się gorszy od drugiego. Najważniejszą jednak rolą jaką spełnia harcerstwo w walce z wykluczeniem to uczenie dzieci zaradności życiowej i funkcjonowania w społeczeństwie a także przedsiębiorczości i wychodzenia z własną inicjatywą. Przez szereg zabaw i gier rozwija kreatywność i otwiera na kontakty z ludźmi a przede wszystkim uczy pracy w grupie.
Jak to działa?
Nowo przybyłych rekrutów dzieli się na stałe kilkuosobowe grupy zwane zastępami. Przez cały rok szkolny grupy te rywalizują ze sobą a także uczą się pracować wspólnie dla korzyści drużyny. Dostają różne zadania, które są im potrzebne do zdobycia kolejnej sprawności lub odznaczeń. Podczas wędrówek sami mają zdobyć od lokalnych mieszkańców potrzebne informacje dzięki czemu stają bardziej śmiali w kontaktach z ludźmi. We wspólnych zabawach uczą się poznawać swoje mocne strony, by do odpowiednich rzeczy typować najlepsze do nich osoby. Każdy harcerz ma również zadania indywidualne, które wybiera i planuje ze swoim opiekunem. Mają one na celu walkę z własnymi słabościami, oduczenie złych nawyków i nabywanie nowych umiejętności. Dzięki pomocy opiekuna i możliwości zdobycia kolejnego stopnia a także wzajemnej rywalizacji o to kto będzie pierwszy, harcerze są zmotywowani do podejmowania tych wyzwań. Jednym z ważnych elementów samorozwoju są również postępy w szkole. Drużynowy (opiekun) bardzo często zdaje sobie sprawę z sytuacji materialnej członków drużyny więc w razie potrzeby organizowane są korepetycje oraz inne formy mogące pomóc w nauce. Na przykład, jeśli uczeń ma problemy z matematyką, na zbiórce poćwiczymy szyfry oparte na działaniach matematycznych. Na dofinansowanie do wyjazdów wakacyjnych czy biwaków dzieci również zbierają same podczas organizowanych akcji zarobkowych, sprzedając znicze w czasie świąt czy pakując zakupy w marketach. Dzięki temu na wyjazdy może jechać każdy. Nawet jeśli nie udało mu się uzbierać pełnej kwoty, a jego sytuacja finansowa jest trudna może liczyć na dofinansowanie z hufca (jednostka nadrzędna wobec drużyny). Wyjazdy również organizowane są tak, by nie było potrzeby zabierania większego kieszonkowego. Harcerze jeżdżą do lasu, gdzie wszystko poza kuchnią budują sami. Uczą się rozbijać namioty a także budować półki czy inne drobne przedmioty. Jest to aktywna forma wypoczynku nastawiona na samodoskonalenie siebie. Ponieważ jest to środek lasu oddalony o kilka kilometrów od najbliższej miejscowości, pieniądze są tam zbędne, podobnie jest z telefonami komórkowymi, których nie ma gdzie naładować. Liczy się więc to kto jest bardziej zaradny, a nie kto ma więcej pieniędzy, dzięki czemu dzieci, które na co dzień czują, się gorsze, tu mają okazje zostać liderami w swojej grupie.
Efekty
Ponieważ harcerstwo na ziemiach polskich istnieje od 100 lat miało okazję wychować wiele pokoleń dzieci co dało efekty w ich życiu dorosłym. Będąc od 12 lat w tej organizacji miałam okazję obserwować olbrzymie przemiany osobowości dzieci dotkniętych wykluczeniem, które przez swoją złą sytuację materialną były na uboczu w klasie i miały problem przed otworzeniem się i zabawą z rówieśnikami. Dzięki temu, że w harcerstwie nie czuły się gorsze a opiekun zachęcał je do rozwoju i wspólnych wyzwań po jakimś czasie nabierały więcej pewności siebie i coraz lepiej radziły sobie także w życiu społecznym, a z czasem także w karierze zawodowej.