Rosja przechodzi obecnie głęboki kryzys gospodarczy. Międzynarodowy Fundusz Walutowy przewiduje, że PKB Rosji skurczy się o 6 % w 2009 r. Niektórzy Rosyjscy specjaliści obawiają się, że będzie nawet gorzej. Produkcja przemysłowa może spaść o 20 %, a w niektórych sektorach, jak inżynieryjny nawet o 50 %. Rosyjski Rubel stracił około jednej trzeciej swojej wartości w stosunku o Euro i jeszcze więcej wobec Dolara. Stopa inflacji wynosi 13-14 %. Również stopa bezrobocia rośnie w sposób dramatyczny, oficjalne dane które mówią o 8,5 % wydają się być znacznie zaniżone.
Dynamika spadku produkcji przemysłowej w Rosji w latach 2008-2009
Miesiące |
Wskaźnik produkcji (Grudzień 2007 = 100 %) |
Spadek produkcji w porównaniu do najwyższego jej wskaźnika w grudniu 2007 r, % |
Sty-07 |
100,0 |
0,0 |
Sty-08 |
99,5 |
-0,5 |
Lut-08 |
98,2 |
-1,8 |
Mar-08 |
97,4 |
-2,6 |
Kw-08 |
97,6 |
-2,4 |
Maj-08 |
98,3 |
-1,7 |
Czer-08 |
98,7 |
-1,3 |
Jip-08 |
98,6 |
-1,4 |
Sier-08 |
97,7 |
-2,3 |
Wrze-08 |
95,3 |
-4,7 |
Paź-08 |
91,1 |
-8,9 |
List-08 |
85,8 |
-14,2 |
Gru-08 |
80,7 |
-19,3 |
Sty-09 |
77,3 |
-22,7 |
Lut-09 |
76,6 |
-23,4 |
Mar-09 |
78,9 |
-21,1 |
Źródło: Instytut Analiz Rynkowych w Rosji. |
Rosja została dotknięta przez dwa poważne czynniki jednocześnie: spadek cen towarów i kurczenie się globalnego rynku kredytów, oba spowodowane przez kryzys finansowy. Rosyjska gospodarka w ogromnym stopniu jest uzależniona od eksportu towarów. Jednakże wpływy rosyjskiej gospodarki znacznie się zmniejszyły od początku 2008 r. Rosyjskie firmy i inwestorzy toną po uszy w długach, a co gorsza pożyczone pieniądze pochodzą w większości z banków zagranicznych . Dodatkowo umowy przewidują zazwyczaj krótki okres płatności. Spadek cen towarów łącznie z załamaniem runku kredytów spowodowały obecną recesję w Rosji.
Globalny kryzys finansowy i jego efekty w gospodarce nie są jedynymi czynnikami napędzającymi rosyjski kryzys. Produkcja przemysłowa zaczęła się kurczyć już w styczniu 2008 r. Po przejściowej poprawie w miesiącach Kwiecień – Czerwiec, przyszło ponowne pogorszenie i ta tendencja jest kontynuowana do dziś. W konsekwencji stało się oczywiste, że jedynym czynnikiem napędzającym wzrost gospodarczy były wysokie ceny towarów, które były najwyższe w połowie 2008 r. Zasoby kapitału, który mógłby pomóc w rozwiązaniu tej sytuacji są niewystarczające i skoncentrowane głównie w przemyśle naftowym oraz gazowym. Rosyjski system bankowy jest ciągle bardzo słaby i nieefektywny. Zachodnie banki koncentrują się więc na projektach budowlanych oraz na przemyśle naftowym i gazowym, gdyż rynek ten wydaje się skutecznie opierać kryzysowi. Polityka rosyjskiego rządu zmierzająca do dywersyfikacji jak na razie nie zadziałała. To są dodatkowe czynniki wpływające na rosyjski kryzys.
Międzynarodowe Zasoby Federacji Rosyjskiej, 2008-2009
(w miliardach dolarów USA)
Wartości miesięczne na początku okresu rozliczeniowego
Rezerwy oficjalne |
|
|
01.01.2008 |
479 |
|
01.02.2008 |
488 |
|
01.03.2008 |
495 |
|
01.04.2008 |
513 |
|
01.05.2008 |
532 |
|
01.06.2008 |
546 |
|
01.07.2008 |
569 |
|
01.08.2008 |
597 |
|
01.09.2008 |
582 |
|
01.10.2008 |
557 |
|
01.11.2008 |
485 |
|
01.12.2008 |
456 |
|
01.01.2009 |
427 |
|
01.02.2009 |
387 |
|
01.03.2009 |
384 |
|
01.04.2009 |
384 |
|
01.05.2009 |
384 |
|
01.06.2009 |
404 |
|
Źródło:Rosyjski Bank Centralny
Rosyjski rząd w końcu zdecydował się wstrzymać długookresową politykę makroekonomicznej stabilizacji i podjął kroki w celu obrony rubla. Polityka Rosyjskiego Banku Centralnego – tzw. „kontrolowanej dewaluacji” okazała się bardzo kosztowna. Rosyjskie rezerwy federalne są obecnie o około 200 miliardów dolarów (o jedną trzecią) niższe niż na początku kryzysu. Fundusz stabilizacyjny zasilony środkami pieniężnymi pochodzącymi z przemysłu naftowego i gazowego jest obecnie szeroko wykorzystywany na inwestycje i cele socjalne. Według rosyjskich ekspertów fundusz ten przy obecnych warunkach przetrwa do końca 2009 r. Rosyjski rząd jak na razie nie dał rady zatrzymać inflacji, która wynosi około 13-14 % i wydaje się zwiększać. Należy jednak zauważyć, że przy ostrożnej i racjonalnej polityce finansowej rosyjskie władze ciągle mają duże pole manewru, zwłaszcza w porównaniu do innych państw Europy Wschodniej, które takich możliwości nie mają.
Najbardziej charakterystycznym symbolem kryzysu w Moskwie jest niemal całkowite wstrzymanie wszystkich większych projektów budowlanych z powodu braku kapitału. Jednakże dużo większe zagrożenie stwarza dramatyczny
wzrost bezrobocia, którego rozmiary są dużo bardziej wyraźne na rosyjskiej prowincji niż w samej Moskwie. W stolicy pracę tracą przede wszystkim imigranci. W wielu mniejszych miejskich ośrodkach przemysłowych, tych z przemysłową monokulturą, bankructwo jednego dużego przedsiębiorstwa wywołuje lawinę i gwałtowną falę bezrobocia w całej społeczności. Z dnia na dzień znacząca część populacji (nawet połowa) może stracić zatrudnienie. Skutkuje to pojawieniem się wielu antyrządowych protestów i spadkiem poparcia dla jego polityki. Jednakże, jak dotąd rządowi udało się w jakiś sposób sfinansować wiele celów socjalnych i pomóc obywatelom dotkniętym kryzysem.
Tylko znaczne powstrzymanie wzrostu cen produktów może szybko pomóc odbudować się rosyjskiej gospodarce. W przeciwnym razie społeczne napięcie będzie wzrastać. Na dłuższą metę tylko szeroka dywersyfikacja gospodarki, prowadzonej przez prywatnych inwestorów, może uczynić Rosję mniej podatną na kryzysy gospodarcze.
Sascha Tamm – dyrektor biura Fundacji im. F. Naumanna w Moskwie.
Przetłumaczył: Tomasz Krzyżanowski