Konstytucyjny Kalendarz Wyborczy

Celem proponowanego rozwiązania jest utrwalenie w polskim systemie demokratycznym formalnych terminów oraz określenie zasad umożliwiających pełne skorelowanie ze sobą procesów wyboru Prezydenta RP, Parlamentu oraz wszystkich szczebli samorządów terytorialnych.*

Zapisy Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego powinny w jednoznaczny i niepodważalny sposób określać:

• terminy i zasady przeprowadzania wyborów oraz zaprzysiężenia nowo wybranego Prezydenta RP,
• terminy i zasady przeprowadzania wyborów parlamentarnych, zaprzysiężenia Parlamentu oraz tworzenia i zaprzysiężenia Rządu,
• terminy i zasady przeprowadzania wyborów samorządowych oraz zaprzysiężenia wszystkich szczebli nowo wybranych władz samorządowych,
• zasady kompleksowego skorelowania wszystkich procesów wyborczych między sobą.

Wybory parlamentarne, prezydenckie i samorządowe mogą odbywać się w jednym terminie albo wybory prezydenckie i wybory do władz samorządowych mogą odbywać się w połowie kadencji Parlamentu.

Jeżeli zostałoby przyjęte drugie z proponowanych rozwiązań, połączone wybory prezydenckie i samorządowe powinny odbywać się dokładnie w połowie kadencji Parlamentu i w tym kontekście mogą być traktowane jako wotum zaufania lub nieufności wyborców wobec działań podejmowanych przez funkcjonujący Rząd i Parlament.

Aby dokonać pełnej korelacji kadencji Prezydenta RP, Parlamentu i władz samorządowych, należałoby podjąć decyzję o wydłużeniu do 5 lat kadencji Parlamentu i władz samorządowych albo o skróceniu kadencji Prezydenta do 4 lat.

Zaletą pierwszego z proponowanych rozwiązań (oprócz możliwości prostego skorelowania 5-letnich kadencji Prezydenta RP z kadencjami Parlamentu i władz samorządowych) jest:

• wydłużenie czasu trwania kadencji Parlamentu i władz samorządowych, a przez to stworzenie lepszych warunków do realizacji programu wyborczego,
• zwiększenie możliwości planowania i wykonywania inwestycji w ramach średniookresowych planów strategicznych, których czas realizacji będzie trwał do 5 lat,
• obniżenie częstotliwości, a przez to kosztów przeprowadzania wyborów, które będą odbywały się w sekwencjach raz na 5 lat (jeżeli wcześniej nie dojdzie do opisanej w Konstytucji RP procedury skrócenia kadencji Prezydenta RP, Parlamentu lub władz samorządowych).

Wadą skrócenia kadencji Prezydenta RP do 4 lat jest ograniczenie o rok możliwości realizacji koncepcji sprawowania najwyższego urzędu w państwie przez wybranego w wyborach powszechnych Prezydenta, zwiększenie kosztów przeprowadzania wyborów prezydenckich (odbywających się raz na 4 lata) oraz brak możliwości wykorzystania synergii tworzących się w wypadku przyjęcia 5 letniego czasu trwania kadencji prezydenta, parlamentu i władz samorządowych.

Przepisy nowego Kalendarza Wyborczego powinny zawierać zapisy nakładające na Premiera obowiązek wygłaszania dwóch typów exposé, tzn.:

1. Dużego Exposé, tak jak jest to praktykowane obecnie, wygłaszanego w ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów i przedstawiającego 5-letni program działania Rady Ministrów. Premier w ramach wygłaszania Dużego Exposé, powinien również przedstawić precyzyjny plan działania Rządu na okres od dnia wygłoszenia Dużego Exposé do dnia wygłoszenia pierwszego Małego Exposé wraz z wnioskiem o udzielenie powoływanemu Rządowi wotum zaufania.
2. Małego Exposé w ramach, którego Premier powinien mieć konstytucyjny obowiązek:

• dokładnego wymienienia wszystkich wcześniej zaplanowanych, zrealizowanych i niezrealizowanych przez jego Rząd celów określonych w Dużym Exposé do wykonania w ciągu pierwszego roku sprawowania urzędu lub wcześniej zaplanowanych, zrealizowanych i niezrealizowanych celów, wygłoszonych podczas przedstawiania poprzedniego Małego Exposé,
• precyzyjnego przedstawienia planów Rządu na okres przypadający do wygłoszenia kolejnego Małego Exposé,
• precyzyjnego określenia stopnia realizacji (przedstawionego przez siebie na początku kadencji) Dużego Exposé.

Każdorazowo po wygłoszeniu Małego Exposé powinna odbyć się debata w Parlamencie nad tezami przedstawionymi przez Premiera.

Data i czas wygłaszania Małego Exposé powinna być precyzyjnie określona w Konstytucji (np. pierwszy wtorek stycznia nowego roku kalendarzowego, o godzinie 12:00).

Terminy skorelowanych ze sobą wyborów powinny być ustalone i zapisane w taki sposób, by umożliwiały sprawne opracowanie i uchwalenie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy przez nowo zaprzysiężony Rząd i Parlament oraz sprawne opracowanie i uchwalenie budżetów wszystkich szczebli samorządów na kolejny rok budżetowy przez nowo zaprzysiężone władze wspólnot.

Aby spełnić powyższa propozycję terminy wyborów powinny być organizowane w okresie wiosennym, a daty i czas ogłoszenia oraz realizacji kolejnych etapów procesu wyborczego powinny być zapisane konstytucji w formie zgodnej z propozycją odnoszącą się do czasu i terminu wygłoszenia Małego Exposé.

Zapisy Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego powinny w maksymalnie precyzyjny i jednoznaczny sposób opisywać proces przejmowania władzy na wszystkich omawianych w propozycji szczeblach w taki sposób, by nie było możliwości obniżenia siły mandatu zarówno ustępujących, jak i nowo wybranych władz.

Zapisy dotyczące Nowego Kalendarza Wyborczego powinny również przewidywać sytuację skrócenia kadencji Prezydenta RP, Parlamentu i władz poszczególnych samorządów lokalnych oraz zawierać procedury dostosowawcze, umożliwiające zachowanie przez cały czas zapisów Konstytucji.

Jeżeli w ramach ustawy zasadniczej zostanie przyjęty 4-letni model kadencji Prezydenta RP, Parlamentu i wszystkich szczebli władz samorządowych:

• w wypadku, gdy skrócenie kadencji nastąpi na okres krótszy niż 2 lata, zapisy nowego Kalendarza Wyborczego powinny wydłużać kadencję nowo wybranego organu (na okres nie przekraczający maksymalnie 6-letniej kadencji – umożliwiający pełną korelację działalności organu z zapisami Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego).
• w wypadku, gdy skrócenie kadencji nastąpi na okres dłuższy niż 2 lata, zapisy nowego Kalendarza Wyborczego powinny skracać kadencję nowo wybranego organu na zasadzie, że nie przysługuje mu pełna długość kadencji, ponieważ niejako kończy on tylko kadencję swojego poprzednika, a okres trwania skróconej kadencji powinien umożliwiać pełną korelację działalności organu z zapisami nowego Kalendarza Wyborczego.

Jeżeli nowo wybrany Prezydent RP, Prezydent Miasta, marszałek, burmistrz lub wójt będzie obejmował opróżniony przez poprzednika urząd w trakcie trwania kadencji przez okres krótszy niż 2 lata, zapisy powinny wydłużać jego kadencję (na okres nie przekraczający maksymalnie 6 letniej kadencji – umożliwiający pełną korelację działalności organu z zapisami Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego).

Jeżeli nowo wybrany Prezydent RP, Prezydent Miasta, marszałek, burmistrz lub wójt będzie obejmował opróżniony przez poprzednika urząd w trakcie trwania kadencji przez okres dłuższy niż 2 lata, zapisy powinny ograniczać jego ponowny wybór do jednej kadencji.

I odpowiednio, jeżeli w ramach ustawy zasadniczej zostanie przyjęty 5-letni model kadencji Prezydenta RP, Parlamentu i wszystkich szczebli władz samorządowych:

• w wypadku, gdy skrócenie kadencji nastąpi na okres krótszy niż 2,5 roku, zapisy nowego Kalendarza Wyborczego powinny wydłużać kadencję nowo wybranego organu (na okres nie przekraczający maksymalnie 7,5-letniej kadencji – umożliwiający pełną korelację działalności organu z zapisami Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego).
• w wypadku, gdy skrócenie kadencji nastąpi na okres dłuższy niż 2,5 roku, zapisy nowego Kalendarza Wyborczego powinny skracać kadencję nowo wybranego organu na zasadzie, że nie przysługuje mu pełna długość kadencji, ponieważ niejako kończy on tylko kadencję swojego poprzednika, a okres trwania skróconej kadencji powinien umożliwiać pełną korelację działalności organu z zapisami nowego Kalendarza Wyborczego.

Jeżeli nowo wybrany Prezydent RP, Prezydent Miasta, marszałek, burmistrz lub wójt będzie obejmował opróżniony przez poprzednika urząd w trakcie trwania kadencji przez okres krótszy niż 2,5 roku, zapisy powinny wydłużać jego kadencję (na okres nie przekraczający maksymalnie 7,5-letniej kadencji – umożliwiający pełną korelację działalności organu z zapisami Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego).

Jeżeli nowo wybrany Prezydent RP, Prezydent Miasta, marszałek, burmistrz lub wójt będzie obejmował opróżniony przez poprzednika urząd w trakcie trwania kadencji przez okres dłuższy niż 2,5 roku, zapisy powinny ograniczać jego ponowny wybór do jednej kadencji.

W wypadku wygaśnięcia mandatu Senatora RP lub obsadzenia wygasłego mandatu radnego w radzie gminy w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców wybory uzupełniające powinny być przeprowadzane na dotychczas obowiązujących zasadach, tzn. wybranej taką metodą osobie nie przysługuje pełna długość kadencji, ponieważ niejako kończy ona kadencję swojego poprzednika, a po jej upływie musi ponownie stanąć do wyborów.

W wypadku wygaśnięcia mandatu Posła na Sejm na wolne miejsce, tak jak dotychczas, powinien wchodzić kandydat z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. W identyczny sposób powinno następować uzupełnienie składu rady gminy w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców, w radzie powiatu oraz w sejmiku województwa, a także obsadzenie wakującego mandatu wybranego w Polsce posła do Parlamentu Europejskiego.

Wprowadzenie do ustawy zasadniczej zapisów Konstytucyjnego Kalendarza Wyborczego, powinno stworzyć optymalne warunki do sprawnego:

•  ogłaszania, przeprowadzania, rozstrzygania i synergicznego skorelowania ze sobą wszystkich wyborów przeprowadzanych w Polsce,
•  zaprzysiężenia i przejmowania urzędów przez nowo wybrane władze (bez możliwości obniżenia siły mandatu zarówno ustępujących jak i nowo wybranych władz),
•  tworzenia koalicji parlamentarnej, powoływania i zaprzysiężenia Rządu oraz tworzenia koalicji samorządowych,
•  opracowania i przeprowadzania procesu legislacyjnego ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy przez nowo zaprzysiężony Rząd i Parlament oraz opracowywania i przeprowadzania procesu tworzenia budżetu jednostek administracji publicznej na kolejny rok budżetowy przez nowo zaprzysiężone władze samorządowe.

 Ponadto wprowadzenie nowego Kalendarza Wyborczego pozwoli na:

• rozszerzenie czasu umożliwiającego dokonywanie reform państwa (nie nacechowanego przygotowaniami lub przeprowadzaniem kampanii wyborczej,  czyli tzw. permanentnego karnawału wyborczego),
• wyższą frekwencję, a przez to większą reprezentatywność połączonych ze sobą procesów wyborczych,
• lepsze przygotowanie i skuteczne przeprowadzanie realizowanych w jednym czasie procesów wyborczych,
• obniżenie kosztów przeprowadzanych w jednym czasie wyborów prezydenckich, parlamentarnych i samorządowych lub wyborów prezydencko-samorządowych,
• wzmacnianie i konsolidowanie zasad systemu demokratycznego w Polsce.

Aby proponowane rozwiązania mogły skutecznie kształtować i być trwałym elementem polskiej demokracji, zapisy o nowym Kalendarzu Wyborczym powinny stanowić część Ustawy Zasadniczej. Umieszczenie w Konstytucji RP proponowanych rozwiązań stworzy sytuację, w której proponowane zapisy będą o wiele trudniejsze do podważenia, zmiany lub marginalizacji, tak jak się to może stać w wypadku umieszczenia proponowanych rozwiązań w „zwykłej” ustawie.

*Twórcą analizy jest Piotr Bernacki. Myśli w niej zawarte mają charakter autorski i nie odzwierciedlają opinii Forum Od-nowa. Tekst jest drugą częścią cyklu artykułów dotyczących propozycji zmian Konstytucji RP. Dotychczas w ramach serii opublikowano artykuł  pt. „Nowa rola Senatu?”.