Jak wspominałem niedawno, tendencje centralizacyjne nie są obce nawet liberalnej Szwajcarii. Jest to w dużej mierze zasługa rządu federalnego i dzieje się to poniekąd na przekór większości obywateli. Potwierdza to m.in. zwlekanie rządu z realizacją niektórych wyników referendów, z którymi się zasadniczo elity polityczne nie zgadzają. Klasa polityczna w swoim interesie oraz socjalistycznie i nacjonalistycznie usposobiona część obywateli w imię ideologii dążą do przekaznia rządowi federalnemu coraz więcej prerogatyw.
Niemniej ta niemiecko- i włoskojęzyczna (i zwłaszcza ta na wschód od linii Brünig-Napf-Reuss) cześć Szwajcarii stanowi pewien wyjątek, bo jest fundamentalnie konserwatywno-liberalna i antycentralistyczna – w zasadzie korwinistyczna, niemal libertariańska, można by rzec. Francuskojęzyczna część jest bardziej wymieszana politycznie, choć też nie można powiedzieć, że dominują w niej składniki lewicowe. Porównując Genewę, Lozannę czy Sion – choć lewackie Neuchâtel już niekoniecznie – do Paryża czy Brukseli, gołym okiem widać, że jest to kraina z dużo większymi wpływami tradycyjnej burżuazji.
Skrajnej prawicowości dowodzi nie tylko słynny fakt przyznania praw wyborczych kobietom dopiero w 1971 r. (a w Appenzell Innerrhoden dopiero w 1990 r., gdy ten mały, zachowawczy kanton ugiął się po wyroku sądu najwyższego). [Czego oczywiście, jako liberał, nie popieram – wolałbym cenzus majątkowy i wykształcenia.] Dowodzą tego nie tylko niskie podatki, duża liczba sztuk broni per capita i niechęć wobec nie-chrześcijańskich i nie-europejskich imigrantów (nie można powiedzieć, że imigrantów w ogóle, bo Szwajcaria ma ich procentowo najwięcej na świecie; 1/3 populacji urodziła się poza Szwajcarią, a kolejna 1/4 jest pierwszym lub drugim pokoleniem dopiero urodzonym w Szwajcarii; samych Szwajcarów z dziada-pradziada dzisiaj jest pewnie mniejszość). Zresztą najlpiej tej prawicowości dowodzą wyniki referendów w różnych sprawach – od nacjonalizacji ubezpieczeń zdrowotnych, przez dostęp do broni, po kwestię imigracji).
Tę prawicowość widać dość dobrze chociażby po obecnym składzie parlamentu federalnego. Z 200 miejsc w Zgromadzeniu Federalnym przypada:
- 65 dla radykalnych konserwatywnych liberałów (SVP/UDC)
- 43 dla socjalistów (SP/PS)
- 33 dla klasycznych liberłów (FDP/PLR)
- 27 dla (dość wolnorynkowych) chadeków-katolików (CVP/PPC)
- 11 dla zielonych (GPS/PES)
- 7 dla umiarkowanych konserwatynych liberałów (BDP/PBD)
- 7 dla zielonych liberałów (glp/pvl)
- 2 dla chadeków-ewangelików (EvP/PEV)
- 2 dla konserwatywnych liberałów z Ticino (LT)
- 1 dla komunistów (PdA/PST-POP/PC)
- 1 dla genewskich konserwatywnych liberałów (MCG)
Podsumowując: 115 miejsc mają partie pro-kapitalistyczne, 30 partie centrowe (choć chadecy-katolicy w nietkórych kantonach są skrajnie pro-kapitalistyczni), a 55 mają partie socjalistyczne. W rządach kantonalnych na wschodzie jest jeszcze lepiej – bywają kantony, gdzie wybory sprowadzają się do wyłonienia rządu pośród jednej z kilku partii wolnorynkowych.
Z 26 kantonów:
- konserwatywno-liberalna SVP rządzi w dziesięciu (Schaffhausen, Glarus, Nidwalden, Basel-Landschaft, Schwyz, St. Gallen, Thurgau, Aargau, Bern, Zurich),
- klasyczni liberałowie w siedmiu (Vaud, Neuchâtel, Graubünden, Solothurn, Appenzell Ausserrhoden, Geneva, Ticino),
- chadecy w siedmiu (Valais, Lucerne, Fribourg, Uri, Zug, Obwalden, Jura)
- lewica rządzi tylko w Basel-Stadt.
W ostatnim, najbardziej prawicowym, Appenzell Innerrhoden, nie rządzi żadna partia, bo w tym kantonie prawo i podatki ustalają dorośli obywatele w ramach zgromadzenia ludowego (Landsgemeinden). Glarus ma zaś system mieszany – w parlamencie rządzi SVP, ale ponad parlamentem stoi Landsgemeinden.
Najniższe podatki jednak są w rządzonym przez chadeków-katolików Zugu, w którym od 40 lat ani razu nie podniesiono podatków. Rozsądek społeczeństwa tego maleńkiego i rolniczego raju podatkowego przywodzi na myśl pokrewieństwo duchowe z Liechtensteinem.
Stanowiska szwajcarskich partii doskonale obrazuje poniższa ankieta z portalu swissinfo.ch:
1. Czy umowy dwustronne z UE są niezbędne dla Szwajcarii?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Na ten moment tak
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Tak
- Green Party (GPS/PES) – Tak
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Tak
- Protestant Party (EvP/PEV) – Tak
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie
2. Czy referendum w sprawie masowej imigracji powinno być ściśle wykonane?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Tak, ale bez narażania na szwank stosunków z UE
- Green Party (GPS/PES) – Nie. Rozwiązanie zgodne z UE jest koniecznie, aby zachować dwustronne porozumienia
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Nie. Utrzymanie porozumień dwustronnych z UE ma pierwszeńśtwo
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Wola narodu powinna zostać uszanowana bez naruszania porozumień dwustronnych z UE
- Protestant Party (EvP/PEV) – Niebezpieczne jest kwestionowanie wyniku referendum. Musimy renegocjować w ramach porozumień dwustronnych z UE
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak
3. Czy rząd powinien mieć możliwość ingerowania w kurs wymiany franka, czy Szwajcarski Bank Narodowy (SNB) powinien zachować pełną niezależność?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Niezależność
- Social Democratic Party (SP/PS) – Niezależność, ale SNB powinien być odpowiedzialny przed parlamentem
- Radical Party (FDP/PLR) – Niezależność
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Niezależność
- Green Party (GPS/PES) – Niezależność
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Niezależność
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Niezależność
- Protestant Party (EvP/PEV) – Niezależność
- Lega dei ticinesi (LT) – Rząd powinen zachować pewne pole otwarte do interwencji
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Niezależność
4. Czy tajemnica bankowa powinna być zniesiona także dla obywateli Szwajcarii?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Tak
- Radical Party (FDP/PLR) – Nie
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Ta sprawa powinna być dyskutowana
- Green Party (GPS/PES) – Tak
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Skłaniamy się ku ‚nie’
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Nie, ale to nie powinno być nadużywane, aby ukrywać przestępstwa
- Protestant Party (EvP/PEV) – Tak
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie
5. Czy energia odnawialna powinna otrzymywać więcej funduszy?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Tak
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak, zachętami podatkowymi, ale bez dotacji
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Tak, ale bez zniekształcania rynku
- Green Party (GPS/PES) – Tak
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Tak
- Protestant Party (EvP/PEV) – Najpierw należy stworzyć program zachęt podatkowych
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak
6. Czy Szwajcaria przywiązuje zbyt wielką wagę do publicznego transportu – ze szkodą dla transportu prywatnego?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Nie. Potrzebny jest całościowy rozwój systemu transportowego
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie.Transport drogowy i kolejowy nie konkurują, lecz uzupełniają się wzajemnie
- Green Party (GPS/PES) – Nie. Więcej wartości należy przykładać do ‚miękiej mobilności’ (umożliwienia ludziom obejścia się bez samochodu)
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Nie
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Nie trzeba ustawiać tych dwóch form tranportu naprzeciw siebie
- Protestant Party (EvP/PEV) – Nie. Transport publiczny ma ‚pierwszeństwo przejazdu’
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak. Kierowcy są kryminalizowani i oskubywani – w szczególności przez Via Sicura (rządowy program mający na celu zmniejszenie liczby wypadków drogowych)
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak
7. Czy budżet armii jest wystarczający?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Tak
- Radical Party (FDP/PLR) – Opowiadamy się za armią z budżetem 5 miliardów franków
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Tak
- Green Party (GPS/PES) – Tak, w dużym stopniu
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Tak
- Protestant Party (EvP/PEV) – Tak
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak, ale obecny poziom nie powinien być zmniejszany
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie. Musimy utrzymać silną i wiarygodną armię
8. Czy lista zasiłków w ramach podstawowego ubezpieczenia zdrowotnego powinna zostać ograniczona, aby zwalczać rosnące koszta opieki zdrowotnej?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie, ale zasiłki powinny być dostowane względem jakości i efektywności
- Green Party (GPS/PES) – Nie. Potrzebne jest więcej programów promocji zdrowia i lepszą organizację systemu
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Niekoniecznie, ale nie należy dodawać nowych
- Protestant Party (EvP/PEV) – Nie, ale system opieki zdrowia powinien być bardziej transparentny
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie. Potrzebna jest ogólna reforma systemu, a nie nieefektywne półśrodki
9. Czy wiek emerytalny powinien być dostosowany do rosnącej oczekiwanej długości życia?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak, potrzebujemy elastycznego wieku emerytalnego
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie
- Green Party (GPS/PES) – Nie. Raczej powinniśmy przesuwać system emerytalny tak, aby uwzględniał wiek od którego ludzie zaczynają pracować
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Tak
- Protestant Party (EvP/PEV) – Tak. Podniesienie wieku emerytalnego jest lepsze niż obniżenie emerytur
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie. Starsi pracownicy i tak już są wykluczeni z rynku pracy
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak, ale wiek emerytalny należy przesuwać elastycznie
10. Czy zbyt łatwo jest ootrzymać zasiłki społeczne w Szwajcarii?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak. Obecnie istnieją nadużycia tego systemu, które należy uporządkować
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie
- Green Party (GPS/PES) – Nie
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Nie, ale nie powinno się zmniejszać kontroli
- Protestant Party (EvP/PEV) – Nie, choć priorytety powinny zostać przejrzane i większą wagę powinno przykładać się do powrotu do pracy
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak, imigranci w szczególności
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak. Nie ma wystarczającej kontroli
11. Czy polityka azylowa powinna zostać zaostrzona?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Nie. Istniejące przepisy powinny być stosowane
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie. Priorytetem jest stosowanie istniejącego prawodawstwa
- Green Party (GPS/PES) – Nie
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Skłaniamy się ku ‚nie’, ale wnioski powinny być rozpatrywane szybko, a nadużyci powinny zwalczane zdecydowanie
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Nie
- Protestant Party (EvP/PEV) – Nie.
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak
12. Czy związki jednopłciowe powinny mieć możliwość zawierać małżeństwa?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Tak
- Radical Party (FDP/PLR) – Wspieramy reformy na rzecz rejestrowanych związków partnerskich
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie
- Green Party (GPS/PES) – Tak. Powinni mieć również prawo do adopcji
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Tak
- Protestant Party (EvP/PEV) – Nie
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie. Wystarczą rejestrowane związki partnerskie
13. Czy fundusze na pomoc rozwojową powinny zostać zwiększone?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Tak
- Radical Party (FDP/PLR) – Tak
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie. Parlament zobowiązał się do zwiększania funduszy do 0,5% PKB. Wspieramy to
- Green Party (GPS/PES) – Tak. Budżet powinien zostać podniesiony z 0,5% do 0,7% PKB, aby osiągnąć poziom rekomendowany przez ONZ
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Tak
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Nie
- Protestant Party (EvP/PEV) – Tak. Pomoc rozwojowa powinna zostać podniesiona do co najmniej 0,7% PKB
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie. Powinna zostać ograniczona
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie
14. Czy prawo szwajcarskie powinno stać ponad prawem międzynarodowym?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Tak
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Nie, ale prawo międzynarodowe powinno zostać zatwierdzone przez Szwajcarów przez jego wdrożeniem
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – W zasadzie tak, ale obowiązkowe normy prawa międzynarodowego mają pierwszeństwo przed prawem krajowym
- Green Party (GPS/PES) – Nie
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Nie
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Tak
- Protestant Party (EvP/PEV) – W kwestii praw człowieka, Szwajcarzy nie mogą iść własną drogą. Prawo międzynarodowe gwarantuje podstawowe prawa w Szwajcarii
- Lega dei ticinesi (LT) – Tak
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Tak
15. Czy prawo do inicjatywy ustawodawczej w referendum powinno zostać ograniczone?
- Swiss People’s Party (SVP/UDC) – Nie
- Social Democratic Party (SP/PS) – Nie
- Radical Party (FDP/PLR) – Nie
- Christian Democratic Party (CVP/PPC) – Nie, jednak niektóre przepisy powinny zostać wyjaśnione
- Green Party (GPS/PES) – Tak. Referendda muszą przestrzegać zasad Europejskiej Konwencji Prawo Człowieka
- Liberal Green Party (GPS/PES) – Nie
- Conservative Democratic Party (BDP/PBD) – Nie
- Protestant Party (EvP/PEV) – Nie. Prawo do inicjatywy ustawodawczej reprezentuje
- Lega dei ticinesi (LT) – Nie
- Geneva Citizens‘ Movement (MCG) – Nie
Taka jest właśnie Szwajcaria. I temu też zawdzięcza swój niebywały sukces gospodarczy…
Jak kultura wpływa na rozwój gospodarczy widać po długoterminowych porównaniach między podobnymi krajami. Wielka Brytania skręciła przez ostatnie 50-80 lat w lewo, a Szwajcaria zachowała swoją mieszczańską kulturę. Dlatego teraz Wielka Brytania, miejsce narodzin kapitalizmu, ma dwukrotnie niższy PKB per capita od Szwajcarii. Warto zauważyć, zwłaszcza w porównaniach do Norwegii czy Kataru, że ten maleńki kraj nie ma w zasadzie żadnych zasobów naturalnych i wszystko zawdzięcza swojej genialnej kulturze, opartej na szacunku dla tradycji, rozsądku, pracy, przedsiębiorczości, oszczędności i wolności osobistej.
Kończąc swój wywód podsumuję sprawę krótko: weźmy z niej przykład.
