Liberalizm à la Suisse
Filozofia
Liberalizm jest zakorzeniony w sceptycyzmie wobec władzy i przymusu, a zatem wobec państwa. Stąd również czerpie swój wigor i poczucie pilności.
Prawa wolności, jako fundament liberalnego porządku, nie mogą być relatywizowane bez zagrożenia dla ludzkiej godności. To dlatego zasługują na naszą szczególną uwagę – i na nasze oddanie. Fundament liberalnego ładu może być opisany za pomocą trzech następujących zasad:
1. Odpowiedzialne jednostki jako źródło i cel
Każdy liberalny porządek zależy od poszanowania autonomii osobistej. Gdzie przymus dominuje, tam dobrowolność i niezależność powinny zakorzenić się (aby go wyrugować). Indywidualna odpowiedzialność musi zastąpić przymus i regulację odstępując w sposób uporządkowany z zawodnych i rujnujących – choć często wprowadzanych w dobrej wierze – struktur etatystycznych. Punktem wyjścia ładu opartego na wolności jest odpowiedzialna jednostka, która zarządza swoim życiem niezależnie.
2. Rozwiązania prywatne i przyjazne obywatelowi
Wolność osobista i niezależność prowadzą nie do izolacji a do współpracy. Samodzielność objawia się przez dobrowolne sieci współpracy oparte na umowie. Gdzie scentralizowane struktury dominują, tam odpowiedzią powinny być różnorodne i nie-centralne podmioty wzmacniające konkurencję. Centralizacja jest zagrożeniem dla wolności i autonomii. Liberalny ład wymaga również siły i tolerancji, aby zaakceptować swoją wzajemną odpowiedzialność za siebie samego, prywatną niezależność i różnorodność. Obok różnych układów opartych na umowie, konieczna jest także różnorodność pozacentralnych i otwartych podmiotów politycznych.
3. Dobrowolna współpraca
Wolność jest warunkiem skutecznej współpracy i solidarności. Gdzie wyniszczający, centralistyczny przymus państwa „opiekuńczego” dominuje, tam spontaniczna i ukierunkowana pomoc wzajemna społeczeństwa obywatelskiego powinna zająć jego miejsce. Nieskrępowana wymiana pomiędzy pomagającymi i szukającymi pomocy jest fundamentem dynamicznego społeczeństwa obywatelskiego. Gdzie solidarność jest zastąpiona przymusem, tam harmonijna współpraca pomiędzy niezależnymi istotami ludzkimi jest zniszczona.
Te trzy zasady – odpowiedzialne, niezależne jednostki, oparta na umowie i zdecentralizowana współpraca oraz dobrowolna solidarność – mogą być rozumiane jako wytyczne liberalnego porządku.
— Liberal Institute, Philosophy
Tradycja
Liberal Institute stoi na stanowisku szwajcarskiej tradycji wolności, której korzenie sięgają XIII wieku. W owym czasie Konfederaci bronili swojej niezależności przed tyranią podatkową obcych panów i zastąpili ją dobrowolną wspólnotą przy minimalnych wspólnych zasadach. Historia ta – udramatyzowana w 1804 roku przez wielkiego poetę Friedricha von Schillera – odzwierciedla obydwa elementy na które składa się idea wolności: bunt przeciwko przymusowi i gotowość do porozumień umownych.
Uniwersalna idea
Wolność oczywiście nie została wynaleziona w Szwajcarii – jest częścią spuścizny kulturowej ludzkości. Liberalny sceptycyzm względem władzy leży u źródła każdego pluralistycznego społeczeństwa, każdej innowacyjnej i prosperującej gospodarki, w istocie każdej cywilizacji. Wyraża się to w starożytnej żydowskiej i greckiej idei, że rządzący są również związani normami moralnymi i nie mogą być suwerenni w nieograniczonej władzy przymusu. Chiński filozof Lao-Tse (Laozi) opisał już VI wieku p.n.e. jak społeczeństwo może się harmonijnie rozwijać bez przymusu państwowego.
Madame de Staël i Benjamin Constant
W Szwajcarii idea wolności nabiera rozmachu w XVIII wieku dzięki Madame de Staël, córce genewskiego bankiera Jacquesa Neckera. Prowadziła wpływowy europejski salon w Zamku Coppet, którego gośćmi byli wybitni współcześni niemieckojęzycznych krain, jak Friedrich von Schiller i Johann Wolfgang von Goethe (który przetłumaczył jeden z jej esejów). Występowała z pasją w obronie pluralizmu społecznego i przeciwko zgubnej centralizacji państwa. Jej towarzysz Benjamin Constant – prawdopodobnie najbardziej produktywny filozof swoich czasów – rozwijał podobne idee. Constant demystyfikował państwo, jako zwykłe stowarzyszenie ludzi, którego jedynym celem jest ochrona wolności osobistej.
Ludwig von Mises, Wilhelm Röpke
W poprzednim wieku Szwajcaria odegrała rolę latarni wolności w Europie tonącej okrucieństwach kolektywizmu i etatyzmu. W 1934 roku genewski Institut des Hautes Etudes Internationales, prowadzony przez Williama Rapparda, zaoferował schronienie wielkiemu austriackiemu ekonomiście Ludwigowi von Misesowi. Tam właśnie napisał swoje magnus opus Ludzkie Działanie, opublikowane w 1940 roku. Niemiecki ekonomista Wilhelm Röpke przybył do instytutu w 1937 roku. W Genewie powstała jego przełomowa filozofia społeczna. Zaangażowany był także w obronę idei wolności w debacie publicznej na łamach Neue Zürcher Zeitung.
F. A. von Hayek i Mont Pèlerin Society
Kiedy nadszedł czas, aby stworzyć podstawy odrodzenia cywilizacji na ruinach Europy, ekonomista (późniejszy laureat Nagrody Nobla), Friedrich August von Hayek zebrał w 1947 roku w Mont Pelerin nieopodal Vevey 39 czołowych liberalnych uczonych – wśród których byli L. von Mises, W. Rappard i W. Röpke. Założono Mont Pelerin Society, które dzisiaj obejmuje ponad 700 praktyków i uczonych liberalizmu na całym świecie. F. A. von Hayek także opublikował w Zurychu pierwsze wydanie w języku niemieckim swojego wpływowego tomu Droga do zniewolenia. Niektóre z jego najważniejszych esejów z lat 1947-1959 zostały opublikowane na łamach Schweizer Monatshefte.
Uczeni szwajcarskiego prawa konstytucyjnego
W XX wieku trzy pokolenia uczonych prawa wykładało ideę ładu konstytucyjnego opartego na wolności. Doktryna prawna Fritza Fleinera i Zaccaria Giacomettiego oraz przesłanka wolności handlu Hansa Nefa, jako warunku wstępnego wolności gospodarczej, prowadziła do interpretacji praw wolności jako praw jednostki do obrony przed państwem.
Liberal Institute rozwija kompleksową humanistyczną tradycję intelektualną idei wolności od 1979 roku i stawia sobie misję niesienia jej dalej w XXI wiek.