Wybory parlamentarne 25 października 2015 roku zakończyły się zwycięstwem partii prawicowych, które w ocenie komentatorów sceny politycznej związane jest z przesunięciem się politycznych wyborów przedstawicieli młodego pokolenia ku formacjom prawicowym[1]. Badacze z Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW oraz z Centrum Interwencji Socjologicznych Collegium Civitas przeprowadzili sondaż w drugim tygodniu przed wyborami parlamentarnymi na próbie 1036 Polaków w wieku od 18 do 30 lat. Celem badania było wyjaśnienie społeczno-psychologicznego podłoża preferencji politycznych młodych Polaków oraz potencjalnej roli debaty wokół kwestii uchodźców, jako czynnika wpływającego na preferencje młodego pokolenia wyborców.
W sondażu tym poprosiliśmy uczestników o określenie swoich poglądów gospodarczych (7-o stopniowa skala liberalne vs socjalne) oraz ogólnego światopoglądu (7-o stopniowa skala konserwatywne vs liberalne). Zadaliśmy im także szereg pytań dotyczących prawicowego autorytaryzmu (ang. right-wing authoritarism – w skrócie RWA) oraz orientacji na dominację społeczną (ang. social dominance orientation – w skrócie SDO). Osoby osiągające wysokie wyniki na skali RWA mają zazwyczaj skłonności do podporządkowywania się wszelkim autorytetom oraz normom, a także do przejawiania agresji wobec określonych grup społecznych. Z kolei osoby o silnej orientacji na dominację społeczną charakteryzuje przekonanie o hierarchicznym porządku świata, oraz dążenie do utrzymania własnej wysokiej pozycji w istniejącej hierarchii. Zarówno RWA oraz SDO mogą wiązać się z poparciem prawicowych ruchów politycznych. Badani zostali zapytani również o to jak silnie utożsamiają się z narodem polskim (swoje odpowiedzi zaznaczali na skali 5-stopniowej skali). Pod koniec kwestionariusza prosiliśmy także o zaznaczenie partii, którą respondenci zamierzali poprzeć w wyborach parlamentarnych 25 października.
Wyniki są z wielu względów interesujące. Młodzi Polacy (18-30 lat), którzy wzięli udział w badaniu sondażowym na tydzień przed ostatnimi wyborami parlamentarnymi, zdecydowanie deklarowali oddanie głosu bardziej na prawicowe partie polityczne (bardziej konserwatywne, narodowe, czy wręcz skrajnie prawicowe), czyli Prawo i Sprawiedliwość (24,5%), Kukiz’15 (22,1%) oraz KORWiN (12,9%) niż na ugrupowania centrowe, liberalne, czy lewicowe – (PO 14,1%), .Nowoczesna (4,8%), ZL (3,2%), Razem (1,7%). Zwraca uwagę, że otrzymane wyniki w dość dużym stopniu pokryły się z wynikami exit poll (przeprowadzonego przez IPSOS dla TVN24) – PiS (25,80%), Kukiz’15 (19,90%), KORWiN (16.80%), PO (14,6%), .Nowoczesna (8,5%), Razem 5,2%, ZL (3,9%).
Wyniki badania sugerują, że profil przeciętnego młodego polskiego wyborcy jest dość daleki od radykalizmu prawicowego (skala RWA i SDO). Obraz ten jednak zmienia się, gdy spojrzymy na rozkład poszczególnych zmiennych wśród osób głosujących na cztery najbardziej popularne partie polityczne. Osoby popierające PO uzyskały niższy wynik na wymiarze prawicowego autorytaryzmu niż zwolennicy ugrupowań PiS, KORWiN oraz Kukiz’15, pomiędzy którymi nie było istotnych statycznie różnic. Ponadto młodzi Polacy popierający Platformę Obywatelską wykazywali najsilniejszy poziom liberalizmu światopoglądowego. Jeśli chodzi o identyfikację narodową, to możemy zauważyć, że najsilniej z narodem Polskim utożsamiali się zwolennicy partii KORWiN oraz PiS. Widoczne różnice profili światopoglądowych wyborców różnych partii prawicowych powodują, że nie należy w prosty sposób łączyć elektoratów PiS, Kukiz’15 i KORWiN. Przykładowo, jeśli chodzi o poglądy gospodarcze, osoby popierające PiS są zwolennikami modelu socjalnego w większym stopniu niż elektorat pozostałych dwóch partii prawicowych. Z kolei osoby głosujące na partię KORWiN skłaniają się ku modelowi wolnorynkowemu, a biorąc pod uwagę wysoką orientację na dominację społeczną, wyborców tych można określić zwolennikami wręcz darwinizmu społecznego.
Wyborcy partii KORWiN cechowali się największym poparciem dla radykalnie prawicowych postulatów, jak m.in.: „wprowadzenie silnego prawa oraz zaostrzenie kar dla przestępców”; „podkreślanie niezależności i ukazanie siły drzemiącej w polskim narodzie”; „powstrzymanie napływu imigrantów i sprzeciw nachalnemu promowaniu wielokulturowości”; „sprzeciw wobec elit rządzących i większy wpływ społeczeństwa na władzę”; „sprzeciw wobec związków homoseksualnych oraz wzmocnienie wartości tradycyjnej rodziny”; „wzmocnienie polskiego głosu na arenie międzynarodowej i uniezależnienie Polski od instytucji międzynarodowych”; „ograniczenie roli państwa oraz obniżenie podatków” (pełna lista wykres 6).
Z naszych analiz wynika, że osoby deklarujące poparcie dla Platformy Obywatelskiej charakteryzowały się niższym poziomem postaw anty-imigranckich niż osoby popierające bardziej konserwatywno-narodowe ugrupowania prawicowe. Wśród potencjalnych wyborców partii PiS, KORWiN oraz Kukiz’15 nie było istotnych różnic na tym wymiarze – wszystkie te partie pozyskały elektorat antyimigrancki. Dodatkowo zarówno zwolennicy PO, jak i partii PiS, KORWiN oraz Kukiz’15 charakteryzowali się stosunkowo niską akceptacją muzułmanów. Wyniki te sugerują, że trzy dominujące w tej grupie wiekowej partie prawicowe zbudowały poparcie na obawach przed przyjmowaniem uchodźców i na silnym podkreślaniu tożsamości narodowej oraz lęków antymuzułmańskich, które stały się ważną częścią kampanii wyborczej.
Analizy regresji przeprowadzone w ramach badania sugerują, że prawicowe przesunięcie wyborców może być związane ze zjawiskiem relatywnej deprywacji (subiektywnego odczucia pogarszającej się sytuacji materialnej Polaków), tendencjami autorytarnymi (potrzeba silnego przywództwa i domaganie się jednorodnego światopoglądowo społeczeństwa), jak również z uprzedzeniami antyimigranckimi. Ten ostatni temat – silnie obecny w czasie kampanii wyborcze – mógł stanowić o sukcesie wyborczym formacji prawicowych.
W celu zapoznania się z wynikami badania w szczegółach, zapraszamy do skonsultowania raportu pod tym linkiem.
[1] P. Majewski, „Młodzi, wykształceni zdradzili PO, socjalni zostali w domach”, Rzeczpospolita, 27.10.2015.
