Herbert Samuel był politykiem okresu głównie międzywojennego, którego drogę zaangażowania w życie publiczne wyznaczyła osobista i rodzinna tożsamość. Był Żydem, który porzuciwszy wiarę stricte religijną pozostał związany z żydowską kulturą i zorientowany na dobro i interesy swoich pobratymców. Był liberałem o głęboko zapuszczonych korzeniach, który jednak przeszedł ewolucję ideową wraz ze znaczną częścią współczesnych mu partyjnych przyjaciół. Samuel był także pierwszym Żydem, któremu przyszło znaleźć się w pozycji sprawowania władzy nad „ziemią obiecaną Izraela” od dobrych 2000 lat, pierwszym (formalne) wyznającym judaizm członkiem brytyjskiego gabinetu, w końcu także pierwszym liderem brytyjskiej partii politycznej, który w kampanii wyborczej wystąpił z telewizyjnym orędziem, walcząc o głosy.
Samuel urodził się w Liverpoolu w 1870 r. Miał polskie korzenie – jego pradziad Menachem pochodził z Kępna i wyemigrował z Polski do Wielkiej Brytanii na krótko przed rozbiorami. Rodzina była religijna i judaistyczna, ale równocześnie bardzo głęboko zakorzeniona w angielskich kręgach liberalnych. Politykiem Partii Liberalnej był m.in. jego najstarszy brat Stuart, a także stryj Montagu, znany bardziej jako założyciel dużego banku. Słynny krytyk sztuki Marion Spielmann był jego szwagrem.
Samuel ukończył londyński University College School w Hampstead, a potem Oxford. W trakcie studiów porzucił wiarę religijną, na co znamienny wpływ miała lektura Darwina oraz osobistej książki liberalnego polityka Johna Morleya, którego ojciec usiłował skłonić do wyboru drogi kaznodziei. Pozostał jednak wierny wielu tradycjom żydowskim i pielęgnował je w ich wymiarze kulturowym.
Do Izby Gmin został po raz pierwszy wybrany w wyborach uzupełniających w 1902 r. i pozostał w niej 16 lat. Od roku 1909 zajmował stanowiska rządowe, najpierw pomniejsze, aby w roku 1916 objąć u premiera Asquitha resort spraw wewnętrznych. Popierał i współrealizował jego szeroko zakrojony program reform socjalnych, stając się jednym z motorów przejścia Partii Liberalnej na pozycje socjalliberalne. Jednak najbardziej zapadł w pamięć jako autor polityki pozyskiwania dla armii brytyjskiej w toku I wojny światowej rekrutów spośród żydowskich emigrantów z Rosji, chcących się osiedlić na Tamizą, a przede wszystkim jako autor opublikowanego w 1915 r. memorandum „Przyszłość Palestyny”, w którym wzywał do przejęcia przez Brytanię, w toku działań wojennych przeciwko Imperium Osmańskiemu, kontroli nad Palestyną jako protektoratem i rozpoczęcia tam szeroko zakrojonego programu osiedlania ludności żydowskiej. W ten sposób stał się głównym promotorem ruchu syjonistycznego w rządowych kręgach Londynu. Jego memorandum stało się filarem późniejszej o dwa lata, oficjalnej rządowej „deklaracji Balfoura” w tej samej sprawie.
Paradoksalnie, to uwikłanie się w polityczny konflikt otworzyło Samuelowi ścieżkę do objęcia najważniejszego stanowiska w jego karierze. Lojalny wobec Asquitha, odszedł z rządu po przejęciu premierostwa przez Lloyda George’a i w wyborach 1918 r. wojenny rząd „zgody narodowej” wystawił w jego okręgu „kandydata oficjalnego”, co spowodowało utratę przez Samuela miejsca w Izbie Gmin. W efekcie jednak był w 1920 r. naturalnym kandydatem na stanowisko Wysokiego Komisarza Palestyny i od 1922 r. oficjalnie objął władzę w tym protektoracie na mocy mandatu Ligi Narodów. Jego nominacja natrafiła początkowo na łatwe do przewidzenia opory. Organizacje arabskich i chrześcijańskich mieszkańców protektoratu żywiły liczne obawy związane z obsadzeniem w roli komisarza zadeklarowanego syjonisty. Wobec gróźb zamieszek sceptycyzm wykazywało wielu brytyjskich polityków i wojskowych. Samuel uznał hebrajski jednym z trzech języków urzędowych i naturalnie sprzyjał relokacji i osadnictwu żydowskich migrantów oraz nabywaniu przez nich gruntów.
Samuel był jednak również liberałem i już w ostatecznej wersji swojego memorandum podkreślał, że realizacja celu utworzenia miejsca dla migracji żydowskiej nie może pociągać za sobą w żadnym przypadku powstania rzeczywistości nierównego traktowania ludności, niezależnie o jej etnicznego pochodzenia. Jego polityka orientowała się na próbę przekonania ludności arabskiej do celów umiarkowanego syjonizmu poprzez stopniowy charakter i nie za duże tempo aktywności osadniczej oraz osobiste zaangażowanie komisarza w obronę obywatelskich i ekonomicznych praw ludności nieżydowskiej. Docelowo wizja Samuela zakładała wzmocnienie i rozbudowę istniejącej społeczności żydowskiej w Palestynie, lecz bez narzucania żydowskiej tożsamości czy dominacji pozostałym mieszkańcom. Pod koniec urzędowania na stanowisku Wysokiego Komisarza Samuel był doceniany przez część mieszkańców protektoratu za jego „zaskakującą bezstronność”. Choć wielu Arabów pozostało wobec niego krytycznych, to znalazł także poparcie części z nich, podczas gdy wielu Żydów nabrało do niego dystansu, zawiedzionych jego polityczną ostrożnością.
Po powrocie do Wielkiej Brytanii Samuel zajął się bezpośrednio tzw. wielką polityką. Już w ostatnich latach swojego posłowania, pod koniec I wojny światowej, pokazał, że nie jest politykiem monotematycznym, gdy przeforsował – w trakcie obrad tzw. konferencji speakera w 1918 r. – wniosek o nadanie kobietom nie tylko czynnego prawa wyborczego, ale także biernego prawa wyborczego do Izby Gmin. W roku 1926 Samuel kierował, zleconymi przez rząd torysów, pracami komisji o sytuacji w górnictwie, wnioskując przeciwko postulatom nacjonalizacji, a za ograniczeniem rządowych subsydiów dla wydobycia. Ostatecznie, w 1929 r., Samuel powrócił do parlamentu, zaś w roku 1931 na stanowisko ministra spraw wewnętrznych.
Był to trudny okres dla Partii Liberalnej. W realiach wielkiego światowego kryzysu w Londynie ponownie powołano rząd wszystkich partii, otwierając liberałom możliwość udziału w pracach gabinetu. Niestety „zgoda narodowa”, która miała być fundamentem tego rządu, była fikcyjna. Liberałowie nie byli w stanie zaakceptować polityki stosowania wysokich ceł. W partii doszło do podziału na trzy grupy. Pierwsza cła przełknęła i zdecydowała się zostać przybudówką torysów. Druga, pod przywództwem Lloyda George’a, przeszła natychmiast do opozycji. Samuel niespodziewanie został więc liderem „oficjalnej” Partii Liberalnej, która z rządu wycofywała się stopniowo, najpierw wyłączając politykę celną poza obszar umowy koalicyjnej, następnie wycofując swoich polityków ze stanowisk w rządzie, w końcu w 1933 r. przechodząc do opozycji.
Rachityczne decyzje Samuela zaszkodziły i partii, i jemu samemu. W ciągu czterech lat jego przywództwa Partia Liberalna straciła prawie 2/3 mandatów, w tym jego własny w wyborach 1935 r. Samuel uzyskał jednak wkrótce tytuł wicehrabiowski i przeszedł do Izby Lordów, w której ponownie przewodził Partii Liberalnej aż do 1955 r. (w tej roli występując w tej historycznie pierwszej telewizyjnej „reklamówce” wyborczej w ramach kampanii 1951 r.).
Najbardziej Samuel zawiódł w debacie o polityce appeasementu. Pomimo swoich żydowskich korzeni i wiedzy o naturze retoryki Hitlera i jego partyjnych towarzyszy, pomimo świadomości prześladowań, które dotknęły Żydów w Niemczech po 1933 r., chciał wierzyć, że te słowa nie przeistoczą się w bardziej brutalne czyny. Był zaangażowany we wspieranie ruchu tzw. kindertransportów, aktywnie poszukując domów dla uciekających z kontynentalnej Europy żydowskich dzieci. Ale – w przeciwieństwie do jego następcy na stanowisku lidera liberałów Archibalda Sinclaire’a – nie potrafił wykrzesać w sobie tej stanowczości, która mogła pociągnąć za sobą tak ratunek, jak i wojnę. Być może właśnie ze względu na żydowskie pochodzenie było mu trudniej stanąć pośród gotowych na zderzenie czołowe z Hitlerem, gdyż ryzykowałby zarzut, iż gotów jest uwikłać kraj w wojnę w imię „wąskich interesów” swojej grupy etnicznej. Takie zarzuty wtedy rzeczywiście raz po raz padały i skłaniały do samocenzury.
Herbert Samuel zmarł w 1963 r.
