Za mniej niż rok mamy wybory prezydenckie, frekwencja w nich ma szansę przebić tę z 15 października, a kluczową grupą wyborców okażą się wcale nie Ci najmłodsi, a właśnie seniorzy z powojennego boomu demograficznego. Nasi rodzice, ich przyjaciele, nasi wujowie z wąsem i ulubione ciocie.
Często dopiero co na początku emerytur czy kończący swoją aktywność zawodową, beneficjenci transformacji ustrojowej ’89 roku lub jej ofiary. Stawiający pierwsze kroki w cyfrowym świecie lub spędzający tam większość wolnego czasu, tak samo narażeni na dezinformację, treści promowane przez trolle czy wręcz osoby pracujące dla państw, które są żywo zainteresowane destabilizacją polityczną w Polsce i sianiem emocji w sieci.
To pokolenie pójdzie na wybory, zatem najlepiej zróbmy to, co w naszej mocy, by zmniejszyć ich ekspozycję na kontent, który panoszy się w każdej kampanii wyborczej i przegrzewa emocje każdego elektoratu.
Walle naszych rodziców to nie tylko niekończące się życzenia smacznej kawusi, imienin i porad działkowców. To również kłótnie w na grupach sąsiedzkich, nieprzychylne opinie na temat ich wyglądu i dyskusje na tematy zapalne – wojna na Ukrainie, kryzys uchodźczy w Europie czy liberalizacja aborcji w Polsce.
Seniorzy w sieci są krócej od nas, nie uczyli się netykiety na lekcjach informatyki w gimnazjum czy spędzając czas forach we wczesnych latach dwutysięcznych. Brak jasnej informacji czy regulaminu dotyczącego tego, co jest w internecie dozwolone, daje do pole do popisu i otwiera na negatywne doświadczenia. Niektórzy nie są w stanie tego zrozumieć, póki sami tego nie odkryją lub na własnej skórze nie doznają zbiorowego hejtu czy ostracyzmu w swojej bańce za „nieprawomyślny” komentarz.
Przykładowa seniorka po pobycie w sanatorium chciałby pozostać w kontakcie ze znajomymi, znajdują się na Facebooku, razem dołączają do grup z treściami nt. zdrowia, zdrowego żywienia etc.
Włączają się w dyskusje i lajkują filmiki promujące codzienne picie herbaty z pokrzywy. Grupa działa prężnie, dyskusje schodzą na tematy publicznej służby zdrowia i medycyny naturalnej. Najwięcej komentarzy zyskują wpisy koncentrujące się na krytyce lekarzy za brak wiary w „cuda i możliwości”, jakie daje medycyna alternatywna. Stąd już blisko do treści antyszczepionkowych, treści poddających w wątpliwość działania publicznej służby zdrowia (a także innych państwowych usług), treści generowanych przez boty.
Seniorzy są szczególnie narażeni na powstawanie tzw. komory echa, czyli sytuacji, w której jako użytkownicy Internetu dostajemy od platform takie treści, które utwierdzają nas w naszych przekonaniach. Medioznawcy definiują ten schematy jako zamknięty system, w którym wszyscy mówią to samo i nie dociera tam żaden głos z zewnątrz. Prezentowane treści są odpowiednio umiejscawiane, by być jak najlepiej widoczne, klikalne i wzbudzające emocje (dla reklamowców danej platformy wszystko jedno jakie – czy negatywne, czy pozytywne, ważne, żeby stronę zobaczyła jak największa liczba odbiorców).
Pobudzeni negatywnie/ pozytywnie użytkownicy błądzą w pewnym momencie jak dzieci we mgle, nieustannie bombardowani przykazami, które tak naprawdę może naprawdę ich nie interesują, ale wzbudziły takie zaciekawienie, że w nie kliknęli i utknęli. Wytwarza się zatem wrażenie jednomyślności w grupie lub całym społeczeństwie oraz przekonanie, że nasza wizja świata jest lepsza i słuszna. W naszej bańce nie znajdziemy nikogo, kto ośmieli się zaczynać dyskusję na „zakazane” tematy czy ośmieliłby się kwestionować stanowisko większości.
Zjawisko to jest tym bardziej niebezpieczne, że towarzyszy mu niezdolność do rozróżniania informacji prawdziwych od fałszywych oraz wiarygodnych źródeł od niewiarygodnych. Co gorsze, osoby, które opublikowały gdzieś nieprawdziwe informacje, są bardziej skłonne bronić zgodnych z nimi przekonań i często czynią to aktywnie. W psychologii zjawisko to nazywamy walidacją – sprawdzaniem zgodności naszych własnych spostrzeżeń ze spostrzeżeniami innych. Jest ono od dawna znane psychologom społecznym, którzy określają je jako „poszukiwanie zgodności”. Od kilku dziesięcioleci świadomie wykorzystuje się je do kształtowania postaw.
Badania wykazują również, że tzw. fake newsy rozprzestrzeniają się w sieci równie dobrze jak rzetelne materiały, a niekiedy nawet lepiej. Dla uznania wiadomości za godną dalszego rozpowszechnienia większe znaczenie ma to, czy odpowiada ona przekonaniom odbiorcy niż to, czy jest prawdziwa. A już najgorsze, kiedy zostanie przekazana przez autorytety w jakiejś dziedzinie, wtedy jest przez nich bardziej uwierzytelniana. Niech teraz rzuci kamieniem ten, kto nie nabrał się w sezonie ogórkowym na filmik z kolegium redakcyjnego Kanału Zero ☺
Natłok niesprawdzonych, nierzetelnych materiałów w Internecie dodatkowo tworzy podatną na manipulację przestrzeń medialną. Jest to przestrzeń, która już stała się lub wkrótce stanie się ważniejsza niż suma pozostałych mediów, od prasy po telewizję. Obawiam się, że w pewnym momencie ważniejsze okaże się to, w co ludzie wierzą, że jest prawdziwe, niż to, co faktycznie jest prawdziwe, bo fake news został przystępniej podany i dodatkowo lepiej rozpowszechniony. I to wystarczy, by wyborcy oddawali głosy w wyborach na podstawie zmyślonych informacji
Absolutnie nie chodzi mi o to, żeby wprowadzać cenzurę treści dla seniorów, ale jestem pewna, że wielu z nich przydałoby się szkolenie z rozpoznawania dezinformacji, czy wręcz fact checkingu. Daleko mi do śmieszków z postów Krystyny Jandy czy Lecha Wałęsy, po których widać, że zamieszczają swoje treści samodzielnie. Wręcz przeciwnie, są dla mnie wspaniałymi przykładami, że w każdym wieku można swobodnie korzystać z social mediów.
W te wakacje dotarło do mnie poczucie nieuchronnie upływającego czasu i ta świadomość, że nasi rodzice nie maja już 50 lat, są bliżej 70 i w zależności czy mieszkamy blisko, będziemy świadkami ich przechodzenia z pełnej samodzielności na pozycje osób zależnych, klientów autonomicznych samochodów, zakupów przez Internet i odbiorców kultury online – jeśli stan zdrowia przestanie sprzyjać wychodzeniu na spacery.
Za kilka lat kupimy im bransoletki Sidly, by obserwować ich aktywność czy tętno – zamieniając się w z dzieci w opiekunów. Mózg starzeje się szybciej, jeśli jest przeładowany informacjami generującymi stres, dlatego tej jesieni postarajcie się znaleźć wolne popołudnie, żeby pomóc rodzicom usunąć pliki cookie z przeglądarek, pokazać jak regulować treści widziane przez nich w mediach społecznościowych. I wytłumaczyć, do czego może prowadzić publikowanie wizerunków dzieci w Internecie czy jakie zagrożenia wiążą się z wyrażaniem zgody na dostęp wybranych aplikacji do naszych plików trzymanych w chmurze. Z troski i z miłości do nich i mając na uwadze ich dobrostan w sieci.