Słowo – Idea – Odpowiedzialność - Jarosław Gugała Liberté!

(…) A ta woda te słowa cóż mogą cóż mogą książę

Zbigniew Herbert, „Tren Fortynbrasa”

Fortynbras wygłasza nad ciałem Hamleta swoje pragmatyczne credo. Bliższe mu są „dekret w sprawie prostytutek i żebraków, nowy system więzień oraz projekt kanalizacji” niż moralne czy ideologiczne konwulsje zmarłego.

Podkreśla, że nigdy się nie spotkają, bo żyją na archipelagach. Jest przekonany, że książę wybrał „część łatwiejszą – efektowny sztych”.

On zaś uważa, że ważniejsze jest trwanie i odpowiedzialność za to co istnieje naprawdę. „ (…) czymże jest śmierć bohaterska wobec wiecznego czuwania. Z zimnym jabłkiem (atrybutem władzy?) w dłoni na wysokim krześle (tronie?) Z widokiem na mrowisko (społeczeństwo, naród, ludzkość?) i tarczę zegara (przemijanie, czas na dokonanie niezbędnych czynów, realizację projektów?)”

Fortynbras ze swojej wieży obserwacyjnej pragmatyka nie ma wątpliwości. Hamlet musiał zginąć, bo nie nadawał się do Realpolitik. „Wierzyłeś w kryształowe pojęcia a nie glinę ludzką (…) nie umiałeś żadnej ludzkiej rzeczy”.

Czymże są owe ludzkie rzeczy? Oto jest pytanie! Czy ważniejsze dla człowieka jest to, co było w słowie, które było na początku? Czy może budowle, które tworzy, by mu służyły, aż czas zamieni je w gruzy i pył? A co z przestrzenią, która jest między WIELKIMI SŁOWAMI a rzeczywistością, która za nimi poszła, która im towarzyszyła?

My, Europejczycy, mówiliśmy: „Odkrycie Ameryki” – a za tym terminem szła eksterminacja jej rdzennych mieszkańców. Faszyści mówili: „Tysiącletnia Rzesza” – a za tym terminem stało, ciągnących się jak wieczność, kilkanaście lat pogardy, buty, rasizmu, nienawiści i dziesiątki milionów bestialsko zgładzonych ludzkich istnień oraz ocean krwi i cierpienia. Komuniści mówili: „Ustrój sprawiedliwości społecznej” – a za tym słowem było morze zbrodni i przemocy. A ich sprawiedliwość to był „mokry dół zaułek i morderców barak zwany pałacem sprawiedliwości”. My, ludzie, mówiliśmy: „Bóg Wszechmogący Miłosierny” – i w jego imię mordowaliśmy się nawzajem i mordujemy… Mówimy: Ojczyzna i wykluczamy z niej tych, którzy żyją z nami od wieków, bo ich przodkowie wierzyli w innego Boga albo przybyli z innych ziem, albo należą do mniejszości narodowej, religijnej, są LGBT czy są seksualnie niebinarni. Mówiliśmy: „Demokracja”, „Socjalizm”, „Prawda”, „Sprawiedliwość”, „Solidarność”, „Wolność…” Nasze słowniki pełne są wielkich, niezwykłych słów, które powinny łączyć, ale – jak mówi Fortynbras w wierszu Herberta – „żyjemy na archipelagach ani nam witać się ani żegnać”.

Oto moja próba odpowiedzi Fortynbrasowi i wszystkim pragmatykom oraz realpolitykom, lubiącym wbrew swojej skarlałej naturze wielkie słowa i „nikczemny rytuał pogrzebu…”

Gdy umiera nadzieja – jej miejsce próbuje zająć pragmatyzm.

Jego symbole to zegar i widok na ludzkie mrowisko.

Opisują go dekrety w sprawie kanalizacji, prostytutek i żebraków.

A jednak tylko Hamlet pozostaje w pamięci i w sercach ludzi

O Fortynbrasie wspominają jedynie erudyci i cynicy.

Być może mógłby nawet zająć miejsce Hamleta lub jego część przynajmniej,

jednak nie chce nawet podjąć takiej próby.

Przyjmuje postawę pełną lekceważenia i pogardy

wobec tego, co symbolizuje rozdarta postać księcia.

Życie doczesne – oto do czego sprowadza się postać Fortynbrasa.

Takie życie też jest warte wzruszenia,

jednak tylko Hamlet – umierając… zostaje na zawsze.