Polskie symbole narodowe wskazane zostały w art 28 ust. 1-3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (1), który stanowi, że: godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu, barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, natomiast hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego.
Zgodnie z art. 28 ust. 4 Konstytucji RP symbole te podlegają ochronie prawnej. Postanowienia normy konstytucyjnej uzupełnia art. 1 ust. 2 ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej (2), zgodnie z którym otaczanie symboli RP czcią i szacunkiem jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji. Wreszcie, zgodnie z art. 16 ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej symbole RP nie mogą być umieszczane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego, za wyjątkiem ich formy stylizowanej lub artystycznie przetworzonej.
Warto podkreślić, że przepisy prawa nie definiują pojęć: forma stylizowana lub artystycznie przetworzona. Teoretycznie zatem można założyć, że nawet nieznaczna przeróbka godła czy też zastosowanie innych od wskazanych w ustawie odcieni barw narodowych dopuszczają ich komercyjne wykorzystanie. Brak wspomnianych definicji pozwala też na wysoki poziom uznaniowości przy ocenie, czy w danym przypadku miało miejsce wykorzystanie formy stylizowanej, czy też artystycznie przetworzonej.
Odpowiedzialność karną za naruszenie zasady poszanowania państwowych symboli reguluje Kodeks karny (3), gdzie w art. 137 czytamy: „par. 1. Kto publicznie znieważa, niszczy, uszkadza lub usuwa godło, sztandar, chorągiew, banderę, flagę lub inny znak państwowy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Par. 2. Tej samej karze podlega, kto na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znieważa, niszczy, uszkadza lub usuwa godło, sztandar, chorągiew, banderę, flagę lub inny znak państwa obcego, wystawione publicznie przez przedstawicielstwo tego państwa lub na zarządzenie polskiego organu władzy”.
Co więcej, ochronie podlega również znak innego państwa, jeżeli dane państwo zapewnia wzajemność. Niszczenie polega na ingerencji w strukturę symbolu, co może się przejawiać w jego zniekształceniu, rozpadzie bądź unicestwieniu i ma charakter nieodwracalny, natomiast uszkodzenie, co do zasady, nie prowadzi do unicestwienia symbolu.
Wśród przykładów działań prowadzących do zniszczenia lub uszkodzenia znaku można wskazać podpalenie, obrzucenie błotem, oblanie farbą, połamanie, rozbicie. Za znieważenie symbolu państwowego grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Przestępstwa wymienione w art. 137 kk są przestępstwami publicznoskargowymi, ściganie następuje z urzędu. Ponadto należy zwrócić uwagę na stanowisko wyrażone w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 października 2008 r. (4), zgodnie z którym: „Zaniechanie (…) obowiązkowi (czci i szacunku – af) nie jest równoznaczne z realizacją znamienia znieważenia, w szczególności w sytuacji, kiedy stanowi ono wyraz lekkomyślności. W doktrynie przedmiotu znieważenie traktowane jest jako działanie intencjonalne, mające na celu wyrażenie lekceważenia dla polskich symboli państwowych”.
Symbole narodowe podlegają ochronie również na gruncie Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z art. 49 Kodeksu wykroczeń (5): „par. 1. Kto w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekceważenie Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom, podlega karze aresztu albo grzywny. par. 2. Tej samej karze podlega, kto narusza przepisy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej”.
Agnieszka Filak – prawnik, ukończyła studia podyplomowe LL.M. z zakresu prawa europejskiego na Technische Universität Dresden oraz studia MBA (Gdańska Fundacja Kształcenia Menadżerów)
Zobacz więcej: Temat Liberté! – spór o godło
(1) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.1997, Nr 78, poz.483).
(2) Ustawa z 31 grudnia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczpospolitej Polskiej (t.j. Dz.U.2016, poz.625 z późn. zm.).
(3) Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tj. Dz.U. 2016, poz.1137 z późn. zm.).
(4) II AKz 777/08, LEX nr 477769.
(5) Ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. 2015, poz.1094 z późn. zm.).
Tytuł i lead od redakcji. Foto: Bartosz MORĄG/flickr.com, „Orzeł Jana Golińskiego Gmach Telegrafu i Telefonu, ul. Nowogrodzka 45, Warszawa”, CC BY-NC-ND 2.0.