On May 3, 2019, on Fundacja Liberte!’s invitation, President of European Council Donald Tusk was to deliver a lecture at the University of Warsaw to celebrate the Constitution Day with Poles in a joyous and positive manner. It was not, however, the speech by Donald Tusk that has stirred up public opinion in Poland the most – it was actually Leszek Jazdzewski, Editor-in-Chief of Liberte!, with his honest introductory address that has caused a lot of controversy in all mainstream media, on social media, among politicians and within the society.
Since then, Jazdzewski has been a frequent guest of all major TV and radio programs, promoting the idea of separating the Church from the state, thus hitting the right note with a massive part of the Polish society (and aggravating the defenders of the status quo), and mobilizing the liberal electorate before the 2019 EP election.
We shouldn’t let the nationalist right push ourselves aside. As only hypocrisy and a belief that a “some-things-must-remain-unspoken” attitude will safeguard their hold on the power in Poland. Nothing is more painful than hearing the truth that may be difficult to stomach.
The things I said at the University of Warsaw on May 3, 2019, in my short address before the lecture delivered by Donald Tusk, caused a sheer madness in the right-wing part of the internet. The Catholic Church in Poland, still burdened by unresolved scandals around pedophilia, bound by its fight for money and power, has lost its moral mandate to serve as the conscience of the nation.
Those who seek transcendence and an absolute in the Church will be disappointed. Those who seek morality in the Church will not find it. Those who seek spiritual food will leave hungry.
The Polish Church has moved away from the gospel, from Jesus Christ. If Jesus were to be crucified once again, it would be by the hands of those who use the cross as a beating stick to force submissive sheep back into a pen.
Krystyna Pawłowicz, an infamous Law and Justice (PiS) MP, called me a “satano-fscist”. TVP, the Polish state tv broadcaster, labelled me a “satanic trial jumper”. Paweł Lisicki, the Editor-in-Chief of a right-wing Do Rzeczy magazine, urged not to shake hands with me.
The Episcopate issued a statement declaring that my words are a “manifestation of hate”. Wiadomości, an evening news program aired by TVP, devoted to me a special segment. Jaroslaw Kaczynski himself claimed that “Those who raise their hand on the Church, raise their hand on Poland”.
These are precisely the people whom I had in mind when delivering my speech on May 3, saying a few words of truth about the Polish Church.
Today, the themes that are being discussed are selected by enemies of modernity – sorcerers who intend to win over the hearts and minds of the Poles by employing spells and by feeding on bad emotions.
I don’t plan on responding to hate with hate as it only further strengthens those who – just like Jacek Kurski and his clique at TVP – have no self-restraint; who – just like Jaroslaw Kaczynski – feed on negative energy.
But entering a competition in invectives and negative emotions with them is pointless, which is why after a few hours of wrestling a pig in the mud you finally realize that, actually, the pig enjoys it. We need to change the rules of the game. There can be no talk of the renewal of politics if any discussion about it begins with the question: “Whose side are you on?” instead of “What do you fight for?”.
We cannot let the nationalist right wing force us back into a pen. As only hypocrisy and a belief that a “some-things-must-remain-unspoken” attitude will safeguard their hold on the power in our country.
This belief is based on the fact that many people are convinced that we cannot openly talk about the things that we feel are true: that the Church has no basis to claim the right to be the moral authority in Poland.
The issue of pedophilia is not limited only to the Church, true. But only the Church is the only institution I recall that helps cover up for pedophiles and their crimes.
The Church forces politicians to transfer huge amounts of money back to their coffers, earning a fortune from the “regained” plots of land in a way that – of course, only after the procedure had been carried out – turned out to be against the Polish Constitution, following a ruling by the Constitutional Tribunal. The religion lessons in schools alone cost app. PLN 1.3 mln each year.
Meanwhile, the Church supports banning abortion, which would force raped women to give birth. It also does its utmost to fight contraception (!) and sexual education, which could reduce the number of unwanted pregnancies.
Of course, there are many decent priests. Unfortunately, they don’t have any influence on this typially hierarchical institution. The ideology and actions of the Catholic Church in Poland have nothing to do with the gospel of Christ. Moreover, it behaves in a manner that s not in line with the teachings of Pope Francis.
Polish right wing preys on Polish religiosity, cynically exploiting the alliance with the Episcopate to push for their own agenda. But the majority of Poles opposes the involvement of the Church in politics. Several years of the rule of the Law and Justice party, close ties that exist between the throne and the altar, evoke increasingly strong emotions.
Currently, there are far more opponents of religion lessons in schools than its supporters, more supporters of liberalizing abortion than making the abortion laws stricter.
European Coalition and many commentators who support this political amalgam suffer from a kind of Stockholm syndrome. Even though the Church supports their opponents, even though the electorates of Civic Platform (PO), Democratic Left Alliance (SLD), and Nowoczesna are mostly not the audience of Wiadomości or right-wing press, they still bury their heads in the sand.
They let PiS and its acolytes blackmail them as they fail to understand that Poles whom they address – including the church-goers – await a completely different kind of leadership. Leadership that isn’t afraid of telling the truth – even when it’s harsh, we very much need it.
This is why I address all of you directly: Be brave, don’t lose hope. Sooner or later, the hope will prevail.
The commentary by Leszek Jażdżewski was originally published in Polish at: https://liberte.pl/badzcie-odwazni/
Translated by Olga Łabendowicz
For the past few years, we have been witnessing a creeping process of „giving up” manifested by the defenders of liberal ideas. This capitulation of sorts is a result of the bandwagon effect among opinion leaders, and a faulty analysis of the current socio-political situation that is not based on facts and a sensible examination of the historical truth. Time and again, those who should defend “our” ideas vehemently – liberal and leftist philosophers of ideas, political scientists, commentators, politicians, economists – beat their breast and start apologizing, claiming that they were stupid in their attempts to redefine liberalism. They sometimes even go as far as to state that liberalism is a thing of the past.
There’s no greater gift for the many enemies of freedom than instilling doubt in the ranks of its defenders. This is a grave danger for a free-market liberal democracy – the best political system for an individual, which luckily dominated the second half of the 20th century in the developed world. It’s not a phenomenon typical only of Poland. In the capital, it was introduced by Krytyka Polityczna ten year ago, spreading defeatism across other key centers of a liberal Poland – including the people at the Gazeta Wyborcza daily and even members of our Liberte! team.
I’m writing this piece to show why it’s not liberalism that has failed and to prove that the current wave of populism stems from something else. I thus put forward several hypotheses related to the facts that are commonly underestimated when analyzing the socio-political situation in Poland.
First, let’s get this straigh: the divide within the Polish society and a wide support for populism are not the consequence of a liberal economic and political transformation.
It’s astonishing that so many people take this faulty statement for granted, using it to explaining the support for the anti-system parties – such as the Law and Justice (PiS) or Kukiz’15. Not long ago, Gazeta Wyborcza published an article by Wawrzyniec Smoczyński, who claimed exactly that – thus repeating trite remarks about the social consequences of a brutal transformation.
Of course, maintaining the isolated museum of poverty of the 1980s would be, socially, far less drastic. When examining the history of socio-economic processes, it’s impossible to identify a period that would have solely a positive impact on all parties involved. At the same time, it’s difficult to find a similar period in the Polish history to that of the years 1989-2019, when the standard of living of almost entire society grew equally fast and to such an extent.
Those who defend the idea that the liberal transformation was bad often neglect the facts, and their erroneous diagnosis leads to abandoning many key values of liberal democracy. And that’s the first step towards a disaster.
In the years 1989 and 1990, the Polish society was as deeply ideologically divided as it is now, in 2019. Let me remind you that when the first partly free elections since 50 years (which gave hope to break free from the hopelessness of communism) were held, 38% of Poles did not cast a vote. In 1990, after the first round of the presidential election (with Lech Walesa and Tadeusz Mazowiecki as candidates), Stanislaw Tyminski, an obscure candidate with the history of populism and scams, received 23.1% of votes, thus making it to the second round, in which 25.75% of voters supported him.
Next to Tyminski, Jaroslaw Kaczynski (the current leader of the PiS party) and PM Mateusz Morawiecki look like predictable politicians.
In 1993, now already totally free, parliamentary elections in Poland resulted in a success of two post-communist parties: Democratic Left Alliance (SLD) with 20.41% of votes, and Polish People’s Party (PSL) with 15.4% of votes.
In hindsight, the later strategic decisions of the leaders of these post-communist parties were based on the premise that a lion’s share of the votes cast for them in 1993 was a result of an opposition towards a new pro-democratic and Western-oriented path that Poland had decided to follow. This fact is commonly neglected.
For a long time Poland was lucky to have populists voting mostly for populist politicians, who – irregardless of their rhetoric – once they took power, actually shared the agreed direction of state development. A departure from this tendency took place only in 2015, since, paradoxically, the first PiS government (in the year 2005-2007) did not ignore this consensus.
The current problems are a consequence of the crisis of the elites and their ideological beliefs, and not of a significant social change. The leaders of the pro-European camp have started to doubt themselves, while the leaders of the populist camp – instead of mobilizing the votes of populists and support raison d’etat – have either been following the path of a primitive desire to hold on to power, or started to truly believe in their deluded ideology.
The consequences of the economic transformation have been, therefore, not the main reason for supporting populism. Populists have always enjoyed a significant support in Poland. Paradoxically, the transformation was neutral by default, which proves that – contrary to the Marxist ideology – statistically, it’s not owned assets that determine voter behavior.
In theory, the support for populism should have dropped significantly. The economic standard of living of an average Pole differs significantly between 1989 and 2019. A true revolution took place in this regard; one that was almost unnoticed in its impact on voting behavior of Polish citizens.
Since 1989, Poland has been consistently radically divided in terms of politics to, bluntly speaking, the supporters of openness and pro-Western values, and the supporters of making a U-turn from the path the country was following since the beginning of the transformation. The results of the elections conducted during the Third Polish Republic were a consequence of three main factors: a consolidation or fragmentation of the parties addressing one of the described groups of voters; the ability to mobilize own electorate; and a natural disillusionment with the politicians that had held power already for a long time.
The 2015 crisis stemmed primarily from a low mobilization of the “browsing” voters. The opinion leaders who started to question their own values and spread defeatism among the masses of voters are very much to blame for such a state of affairs. At the same time, this defeatism was completely out of touch with the effects of implementing in the entire Western world “our” ideas, which led to historically unprecedented wealth and peace.
This does not change the fact that – as a result of these three key factors – the democratic camp will face a much harder task now than it has throughout the last 30 years. It also does not mean that the democratic leaders did not make strategic mistakes, as the introduction of liberalism and a successfully executed economic transformation were clearly not a mistake.
The current crisis faced by the “pro-European camp” has truly been deepened by the fact that the informal contract made at the Polish Round Table was broken by one of the key ideological players – namely, the Catholic Church.
One of the greatest historical accomplishments of Pope John Paul II and other Church leaders of the late 1980s and the early 1990s was employing the huge potential of the Church for promotion of a pro-European and democratic development of Poland. Even more so if we acknowledge that the nature and ideology of the Polish Catholic Church were not really coherent with the direction of the changes – quite the contrary. Yet, the need for cooperation was imposed on the Church by a charismatic leader (the pope), and the alliance was from the very start confirmed by almost unbelievably generous unofficial financial agreement, negotiated partly thanks to then PM Tadeusz Mazowiecki and other post-communist politicians, as a result of which the Polish Church received a substantial financial and strategic support to help it reach the masses.
This contract was operating somewhat efficiently until 2005, the year when Pope John Paul II died. Meanwhile, more radical initiatives of the Church and affiliated with it Radio Maryja were being developed. After the pope’s death the inevitable happened. The views of the majority of members within the existing structure were corrupted by these of the new Church leadership. The Church faced its own transformation and, come the year 2010, it started to actively and with force attack the pro-European path and question the values of liberal democracy.
One of the greatest sins of the PO-PSL coalition of the years 2007-2015 was the fact that it did not address this change. Civic Platform continued to finance the ever more powerful Church in a manner that was unlike any support for any other institution, thus contributing to the destructive force that has been targeting the values that have constituted the foundations of the Third Polish Republic.
When our Foundation initiated the “Secular School” campaign, we wanted mainly to launch a mainstream debate on the extensive privileges of the Church in Poland and to identify tools to start negotiations devoted to changing the direction of the then political activity of the said Church. One of such incentives would be simply the threat of cutting off the state funding.
Our campaign, however, may have been launched too late and on a rather limited scale. Still, Civic Platform – the then ruling party – did nothing to address the issue, whereas the then leader of Nowoczesna threw the campaign volunteers out the door during the founding congress of the party.
When designing a new Poland after the PiS government, agreeing on a new roe of the Church is crucial. Maintaining its status quo is not an option. The Church must understand the consequences of breaching the Round Table agreement. The leaders of Civic Coalition need to acknowledge the facts.
One of the options is pushing for the formulation of a new systemic agreement by means of straight-forward financial negotiations with the Church. An agreement that would stabilize democracy. In return for keeping their privileges in place, the Church would have to “clean up the mess” related to its anti-European wing and the operations of Radio Maryja. If the agreement is not reached, a democratic state can no longer finance such a strong anti-system organization in the current form .
Another option suggest that already the Round-Table agreement with the Church was a mistake and that feeding money into an institution that eventually turned against the system was a bad idea from the start. In light of this approach, a new democratic order must be created in such a manner that the Catholic Church is treated on an equal footing as other religious associations or non-governmental organizations. This would mean cutting off the financing and would result in the state taking over a number of public utility functions so far performed by the Church.
Despite my skepticism towards the Church, I believe that the former option would be much more favorable for Poland. In this scenario, the Church would be governed by the people who understand the Polish raison d’etat.
The second option, on the other hand, would be much more difficult to deal with. Unfortunately, currently, it seems that it’s the one that’s likely.
The worst-case scenario is, however, a situation in which the Catholic Church continues to pursue its anti-European propaganda and raises the next generations of Poles in the spirit of a departure from the values of liberal democracy – all thanks to its vast public financial resources and a privileged position in the country. If we, therefore, think of the next generation, we have already lost the battle.
One thing is certain: revising the relations between the state and the Church is crucial if we want to build a new democratic Poland after the PiS government.
When we take a look at the world history, a rather disheartening, yet, natural rule is one according to which the history books are written by winners. The Third Polish Republic is the only exception known to me – here, the winners allowed someone else to write the history books for them, and it was actually the Catholic Church that was placed in charge of the chapter on ideas.
The leaders of the Third Polish Republic, against all reason, allowed for a situation in which almost every Pole is familiar with the story of King Wladyslaw I the Elbow-High, Saint Symeon Stylites, woud be able to declaim Bogurodzica or the works of Norwid, yet has no idea what is “Solidarity”, martial law, or who are such people like Lech Walesa, Leszek Balcerowicz or Jacek Kuron.
During the last thirty years, there was almost no mention in the school curricula of democracy, why consensus and cooperation are key values, why a political opponent is not a mortal enemy, why international trade safeguards peace or why there’s a need for such organization as the European Union – and that their objective is not only to give us money for building new roads.
How is an average small-town young Pole to know about these things? Why are there almost no statues of Walesa, Balcerowicz, and Walesa to be found anywhere in Poland? Why have our elites given up on the necessity to tell the next generations their story and share their values? Some NGOs tried to fill in this void – yet, due to limited resources, their success was rather limited. As if the state had no means to take care of it on its own…
I fail to understand why did his happen. I may only assume that it was the fact that the pro-European leaders competed with one another and their typical aversion to employing propaganda that are to blame. Personally, I feel it in my bones – and so do many others like me – that not resorting to propaganda was a good thing. Teaching critical thinking is the key, and propaganda may backfire. The problem is that this phenomenon is true only with regards to a part of the Polish society.
The pro-European camp targeted precisely this group and created its media (Gazeta Wyborcza, Krytyka Polityczna, Liberte!, TOK FM, TVN24) and communication strategy to cater to their needs. These media outlets and initiatives were truly great and very much needed; yet, obviously, they were unable to reach the masses.
We have created a set of communication tools that we find appealing, thus forgetting about the rest of the population, who were left on the mercy of the Church, the public media, and Radio Maryja.
I still cannot comprehend how is it possible that Radio Maryja is the only radio that covers the entire Poland. The ambition and a cavallier focus on the values of the elites aimed at creating ambitious media to make themselves feel good, lack of imagination, and a failure to try to understand people that are different from us, ignoring the school curricula (because only the PISA results matter, right?) led to a situation in which a huge part of the society left us for anti-European propaganda. From this point of view, it’s not really surprising that PiS enjoys such a popularity.
Today, due to a lack of a pro-democratic propaganda, the great success of the Third Polish Republic starts to crumble. The contemporary political crisis does not stem from introducing democratic and capitalistic ideas in Poland. Its roots may be found in giving up almost a half of the society without a fight to a catholic-nationalist camp, which was the only one that was laud and clear – in schools, in churches, in the mainstream media. As pointed out by Lech Walesa: “We should have done what father Tadeusz Rydzyk of Radio Maryja is doing. Namely, set up our microphones in all parties and organizations”1.
One of the key tasks for the pro-European camp is creating new communication channels and media outlets, thanks to which we would be able to reach the currently neglected part of the society. These efforts to reclaim it from the hands of the PiS party must be supported by the state.
After 30 years of mass state financing of the Catholic-patriotic propaganda, there is a dire need to re-introduce a balance. At the same time, new mass media cannot be a part of the public media conglomerate, as they easily fall prey to political interests. Moreover, if public media are to survive, their mission must be rebuilt where now they follow blindly the vision of Jacek Kurski, the president of TVP.
The Third Polish Republic was a state of an almost model framework, based on solid values, but which was designed without a particular attention to detail – which is rather typical of Poland. Now, instead of trying to fix those details that contributed to contemporary issues, a tendency to attack this amazingly designed framework is rampant. It’s a true paradox that stems likely from a typical behavior of Polish intelligenstya, who often feel that it’s better not to engage in a discussion on trivial details.
Unfortunately, the Third Polish Republic made the citizens accustomed to the fact that while giving them liberties, it did not offer good-quality services. While not offering any efficient concrete solutions, the PiS party claims that it will change this situation – a promise that makes the party so popular. Yet, if you want to address a real social need, you must have a plan. And saying that a small government will take care of everything, is simply not enough.
Truth be told, there never was anyone who would either see a “small government” in Poland or found a solution to how to go about it. What we need is a responsible state that would be efficient and well-organized.
What failed in the Third Polish Republic was the manner in which the state was organized, based on the premises that contradicted the liberal guidelines. Liberalism assumes the existence of a limited, efficient, and decisive state. Meanwhile, the state developed since the beginning of the 1990s was neither small, nor efficient.
We were dealing with a poor state that tried to tackle almost every sphere possible simultaneously. The economic revolution of that time brought about capitalism and reinstated private property, yet, it failed to introduce an efficient and small state.
Thus, the state has remained all-encompassing and overly bureaucratized, with a complicated tax system, an unstable legal basis, and time-consuming legal proceedings. All this, in combination with the lack of financial resources of institutions in the 90s and a constant state of being underfunded, brought poor results. As a consequence, even though the then politicians were supporting sensible liberal ideas, they failed to organize services offered by the state in accordance with their beliefs.
Was it possible to do all that better in such an objectively difficult situation? I honestly don’t know. I am convinced, however, that accusing liberalism (with its rather limited real contribution to the organization of the state services) of anything proves that people are out of touch with reality.
Recently, the quality of some services offered by the state has improved and thus the state may attempt to direct its resources elsewhere. This trend is a result of one key development: the society as a whole is becoming more wealthy, thus making the state as a whole more wealthy too; hence manifesting a spectacular success of the transformation.
Instead of trite disputes over neoliberalism, which, after all, exists only on paper, the left and liberals should sit down together and start working out efficient and just reforms of public services that would be affordable and which would give us a sense of justice and efficiency of the state.
Among the areas that require special attention, we may list, for instance:
Let’s not be ashamed of liberalism, but rather proud of it. Liberal ideas have greatly contributed to bringing a positive change in the world, to a great leap in terms of wealth, while at the same time ensuring freedom and an opportunity to grow. As regards international relations, it brings peace instead of conflicts.
What is liberalism? It’s a democratic system that safeguards the rights of all citizens, including the rights of minorities that might be put in danger by the rights of the majority. It’s a system based on the rule of law, which protects individuals from arbitrary decisions of authorities. It’s the separation of powers that ensures a balanced system and defends it from abuse of one individual or a political group taking all the power.
Liberalism is a system that guarantees human rights, personal liberties, women’s rights, religious freedom, artistic freedom, the right to choose one’s way of life, to conduct business, and to hold property.
Liberalism stresses the need for the state to follow the rule of equal opportunities for citizens, their equality before the law – with a special emphasis on the most vulnerable, who should receive support to help them deal with their problems.
Liberalism champions such values as pursuing development, a protestant work ethic, entrepreneurship, saving money, and the ability to manage a sustainable budget. It’s a small government, a reasonable state that eliminates bureaucratic absurdities. A state that cultivates support while at the same time being efficient and respecting the rules and quality of its services, aware of the fact that mediocrity may be the death of even the best of ideas.
Liberalism means believing in the power of science, the capability of human brain, and humanism. It assumes the separation of the state from the Church, a secular state in which all religions are accepted. It’s liberals who will fight for the rights to both practice the Catholic religion and to same-sex civil partnership. Liberals respect ideological choices of individuals and want to create a society in which different people can peacefully coexist.
It’s liberalism that acknowledges the importance of developing international relations that break cultural barriers and create ties that ward off aggression and ensure peace. This is why liberalism will always promote international trade, eliminate barriers in movement of workers, services, and capital. This is also why it’s liberals who support establishing international organizations and structures that cushion the tensions between states and create a framework for a more efficient cooperation.
Liberalism means believing in an individual, a desire to seek compromise, and creating alliances among the people of various beliefs and convictions, but who at the same time are in favor of coexisting within one social living organism in order to combat the true enemies of freedom – people who do not accept the rules of a liberal democracy.
Today, Poland needs such an alliance, a kind of “fellowship of the ring” – one that may not be ideal, but which builds bridges and not walls between various groups and organizations. A kind of all-encompassing democratic front of the likes described by Daniel Ziblatt and Steven Levitsky in How Democracies Die.
The abovedescribed values are precisely the ones that must not be redefined. They must be defended at all cost and championed even in the bleakest of times. I don’t know if we succeed this year. I am, however, convinced that the future is ours, and that the place of Poland is in Europe.
The article was originally published in Polish in the print edition of the Liberte! magazine. Some excerpts had been published in “Magazyn Świąteczny” of the Gazeta Wyborcza daily
Translated by Olga Łabendowicz
Cover photo: Jan Jacobsen via Google Images || CC
Ich już nie ma. Europa ich ostatecznie odrzuciła i wygumkowała. Zniknęli. Zostały tylko bezimienne fotografie i jeszcze bardziej anonimowa statystyka – miliony zabitych, w tym obozie o 900 tyś, a w tym ok. miliona, a Babim Jarze jeszcze z 50 tyś.
Wielkie liczby bez wielkiego znaczenia.
Każda drobina tymczasem ma swoją historię, swoje emocje i swoje więzi. Z innymi ludźmi.
Nie ma już tu na miejscu prawie nikogo dla kogo te historie niosłyby emocje. Na tym progu Sara wybiła sobie zęba, a dziadek Szmul wdepnął w ciasto przez pomyłkę.
Nie ma esencji pamięci.
Zostały pomniki, często zaniedbane, czasem obłożone kwiatami. Jedne z wielu innych.
I wielkie dziury pamięci o sztetlach, miasteczkach i wsiach których nie ma i nigdy nie będzie. W Berlińskim muzeum Żydów jest taka instalacja. Wąskie, wysokie i ciemne pomieszczenie. Na ziemi stosy metalowych masek o powykrzywianych twarzach. Gdy po nich chodzisz, wszystko chrzęści, a echo odbijające się od ścian, zwielokrotnia hałas.
Nie ma ich głosów, zostały tylko echa.
Tymczasem pamięć to emocja włożona w historię. Historia bez emocji zawsze zostanie bezimienną statystyką, a ludzie o których czytamy równie dobrze mogliby żyć na Marsie. Historia to wielkie bitwy, polityka i zwyczajne dramaty ludzi którzy zawsze są dla nas obcy.
Nigdy do końca nie są nam bliscy.
Pamięć to emocja, miłość Abrama do Liny, przyjaźń Dawida z Aronem. Wspólne interesy, zobowiązania, spory i kłótnie i przede wszystkim więzi z innymi. Bez więzi zostaje tłum, motłoch którym łatwo gardzić i wykluczyć z wspólnoty. Pamięć to szczegół, to drobiazgi bez znaczenia dla postronnych. Pamięć to wreszcie setki światów, albowiem każdy człowiek jest małym światem, nawet ten najmniejszy i najzwyczajniejszy. Jest także częścią innych światów. I te wszystkie światy – zniknęły w kilkadziesiąt miesięcy – w rozstrzeliwaniach, zagłodzone lub gazowane. Ludzka pomysłowość i kreatywność tym razem także okazała cały swój kunszt.
Dziś dzień Pamięci o ofiarach Holocaustu. Pamiętamy o tym.
Chciałbym pamiętać o Sarze co wybiła ząb i dziadku Szlumie co wdepnął w ciasto.
Chciałbym pamiętać jak żyli, nie tylko jak umierali. W ciszy niepamięci, czasem tuląc w ramionach małą córeczkę, lub ściskając rękę matki. Czasem rozpaczliwie samotni w wysadzanym bunkrze na Nalewkach.
Zostało tylko echo po ich okrzykach.
Tragedia która rozegrała się w niedzielny wieczór podczas finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy pokazuje do czego może prowadzić eskalacja złych emocji. Przed nami wielki test z odpowiedzialności i solidarności.
Terrorystycznego zamachu na prezydenta Gdańska, bo tak trzeba nazywać to co się wydarzyło, na oczach kamer i milion widzów, dokonał prawdopodobnie chory psychicznie zwyrodnialec i przestępca. Gdzieś w tle tego wydarzenia pojawiają się pytania o skuteczność działania polskiego systemu penitencjarnego. Dlaczego tak groźny przestępca trafił na wolność bez żadnego nadzoru? Dlaczego mimo wątpliwości lekarzy, o których mówiono na antenie TVN24 nie trafił on do zakładu psychiatrycznego? Czy mamy jakikolwiek skuteczny system opieki i leczenia nad takimi osobami?
Dlatego z jednej strony łączenie jego barbarzyńskiego czynu z jakimkolwiek ugrupowaniem politycznym jest nadużyciem. Zasadne jest pytanie o jakość działania instytucji państwowych. Z drugiej jednak strony, budowany przez lata język nienawiści wobec WOŚP i Platformy Obywatelskiej, zbiera swoje tragiczne żniwo. Słowa mają znaczenie, słowa burzą bariery, słowa popychają niepoczytalnych do niewyobrażalnych czynów.
Przed polskimi obywatelami, wszystkimi ze szczególnym uwzględnieniem polityków i dziennikarzy, ale nie tylko bo w erze social media wszyscy odpowiadamy za spiralę nienawiści – wielki test odpowiedzialności. Słowo ma ogromną siłę z której nie zawsze zdajmy sobie sprawę. Propaganda polityczna jest nie tylko narzędziem służącym do zdobywania władzy, to również przekaz którym edukujemy współobywateli, przez który pokazujemy co jest dobre, a co złe, przez który wskazujemy granice moralności. Polityka to nie jest gra online, to prawdziwe życie gdzie skutki Twoich słów i działań drogi polityku odciskają piętno w realnym życiu realnych ludzi. Granice odpowiedzialności, granice przyzwoitości w oskarżeniach kierowanych wobec WOŚP czy polityków głoszących inne idee niż te bliskie PiS zostały wielokrotnie drastycznie przekroczone.
Czy ta tragedia przywróci nam poczucie odpowiedzialności? Czy będziemy jeszcze w stanie, różniąc się w wielu zasadniczych sprawach tworzyć solidarną, demokratyczną polską wspólnotę? Czasu na opamiętanie, jak widać, jest coraz mniej.
A dziś wieczorem solidarnie spotkajmy się myśląc o Pawle Adamowiczu. Dziś w Łodzi o 18.30 w Pasażu Schillera w Łodzi. Bądźmy razem do końca świata i jeden dziś dłużej.
Wydarzenie na Facebooku tutaj.
30 lat temu rozpoczynały się procesy, w ramach których wykuła się współczesna polska państwowość, III RP. Gdy wracamy pamięcią do obrazków z tamtego okresu – obrad Okrągłego Stołu, plakatów wyborczych „Solidarności”, pierwszych sesji kontraktowego Sejmu, powołania pierwszego niekomunistycznego rządu – to postać Lecha Wałęsy niewątpliwie jest pierwszą, która pojawia się przed oczami. Myśląc o tym kategoriami uniwersalnymi, patrząc z zewnątrz i analizując ten przecież „mit założycielski” nowej Polski, postronny obserwator z miejsca założyłby, że postać Wałęsy i jego współpracowników spaja dzisiaj Polaków i stanowi dla nich wspólny punkt odniesienia, swoisty fundament samookreślenia i nowoczesnej polskiej tożsamości państwowotwórczej. Przecież pomimo partyjnego zaangażowania każdego z nich, pomimo bycia postaciami kontrowersyjnymi w swoich czasach, taką rolę odgrywają dla Amerykanów Waszyngton, Lincoln i Roosevelt, dla Brytyjczyków Gladstone i Churchill, dla Niemców Adenauer i Kohl, a dla Francuzów de Gaulle.
Tymczasem w Polsce postać nie tylko samego Lecha Wałęsy, ale także ocena przebiegu zdarzeń całego etapu założycielskiego demokratycznej, wychodzącej z realnego socjalizmu i podległości wobec ZSRR, Rzeczpospolitej jest przedmiotem nie tylko głębokich kontrowersji, ale nawet zarzewiem gwałtownego konfliktu. Wraz z upływem czasu wręcz pogłębiającego się. Postronnego obserwatora zdumiałby najpewniej zwłaszcza fakt, że stronami tego konfliktu nie są spadkobiercy ówczesnych zwycięskich demokratów i spadkobiercy pokonanej nomenklatury. Przeciwnie, konflikt ten wybuchł wraz z marginalizacją tych drugich w życiu politycznym kraju i przebiega w poprzek środowisk antykomunistycznych. Nie ma w efekcie warunków na stworzenie wspólnego systemu mitów i symboli, który wiązałby wszystkich Polaków ze wspólnym dobrem własnego państwa. Nie ma w debacie o sprawach publicznych żadnej wyższej instancji, do której można się odwoływać, gdy temperatura sporów o problemach bieżących wymyka się spod kontroli. Nie ma spoiwa tożsamościowego, nie ma hamulca dla rozczłonkowywania się zbiorowości obywateli na dwie odrębne grupy tożsamościowe, które co prawda mają wspólny język, pewne wspólne tradycje, ale z przymusu bardziej niż wyboru mieszkają obok siebie i tak naprawdę nie chcą już mieć ze sobą nic wspólnego.
Dwa scenariusze
Jak zawsze w takich sytuacjach, dalsze scenariusze mogą zasadniczo być dwa. Po pierwsze, separacja może się pogłębiać. To scenariusz dzisiaj zdecydowanie najbardziej prawdopodobny z kilku powodów. Przede wszystkim dlatego, że w tym kierunku idzie obecna tendencja, a utrzymanie tendencji, choćby siłą inercji, zwykle jest bardziej prawdopodobne w procesach społecznych. Ponadto coraz bardziej gorący staje się konflikt polityczny – kadencja parlamentu 2015-19 pokazała, że Polaków dzielą nie tylko poglądy na historię, stosunki zagraniczne, obyczajowość i gospodarkę, ale niestety także na prawno-polityczny ustrój państwa, co stawia wzajemne uznawanie legalności podejmowanych działań, a w konsekwencji trwanie porządku państwowego, pod znakiem zapytania. Nałożenie się na rozdarcie społeczne także rozdarcia porządków prawnych spowoduje być może, że emocje nie będą mogły zostać zamortyzowane w ramach procedur prawnych, a to zrodzi groźne bodźce do sięgania po środki pozaprawne.
Drugim możliwym scenariuszem, jest wyhamowanie, a następnie zatrzymanie obecnych procesów, po czym rozpoczęcie ich stopniowego odwracania. Niestety, historia pokazuje, że najskuteczniejszym narzędziem osiągania tego rodzaju rezultatu było pojawienie się wspólnego wroga, a więc ingerencja trzeciego podmiotu, zapewne obcego i stwarzającego dla obu stron wewnętrznego konfliktu w równej mierze wielkie zagrożenie. W takim jednak przypadku cena za (może nawet wówczas całkiem szybką) regenerację poczucia polskiej wspólnoty ponad podziałami byłaby potencjalnie niezwykle wysoka. Można wręcz argumentować, że zbyt wysoka, nawet jeśli konflikt międzynarodowy przybrałby w naszej części świata charakter katastrofy raczej ekonomicznej niż militarnej. To już lepiej pogodzić się z rozpadem narodowej wspólnoty i życiem przez całe pokolenia w uniwersum nieprzeniknionych animozji, niż życzyć sobie jej odbudowy kosztem tragedii konkretnych ludzi.
Scenariuszem najbardziej pożądanym jest oczywiście ten, o który teraz najtrudniej. Chodzi o wszczęcie procesu wygaszania konfliktu i odbudowy nici wzajemnego zaufania, przywiązania i lojalności na drodze własnego wysiłku intelektualnego i moralnego. To zadanie iście herkulesowe o wymiarze znaczenia pokoleniowego, porównywalne w zasadzie z budową struktur liberalno-demokratycznego państwa po 1989 r., przejściem z planowej na społeczną gospodarkę rynkową czy akcesją do NATO i UE. Jego potencjalne powodzenie mogłoby zostać z perspektywy czasu ocenione jako doniosłe, zmieniające bieg polskiej historii. To niewątpliwie jedno z najważniejszych zadań dla polskich elit przywódczych na lata dwudzieste XXI w. Powinno stanąć na agendzie niezależnie od tego, kto wygra tegoroczne wybory. Od obu głównych aktorów polskiej sceny politycznej obywatele powinni już teraz oczekiwać wizji realizacji tego zadania, realnego programu pogodzenia istniejących celów politycznych z zaprzestaniem konfliktowania Polek i Polaków.
Mission impossible?
Spory polityczne, ideologiczne, aksjologiczne oraz te najzwyklejsze boje o materialne interesy różnych grup będą trwać. Nie jest ani możliwym, ani w demokratycznym państwie nawet pożądanym, aby w sztuczny sposób je wygaszać. Nosiłoby to znamiona albo moralnego szantażu, albo – co gorsza – było znakiem skonstruowania barier dla ich naturalnej artykulacji. Tak zbudowana „zgoda narodowa” byłaby mirażem, aktem przemocy raczej niż dobroczynnym wpływem na rzeczywistość życia społecznego. Spory muszą istnieć, muszą trwać, wolność słowa i debaty musi być stale zapewniona wszystkim zainteresowanym stronom.
Pierwszym krokiem na drodze do załagodzenia polskiego konfliktu byłoby po prostu upowszechnienie standardów prowadzenia sporów, w których jad wobec adwersarzy, lubowanie się w demonstrowaniu wobec nich czystej nienawiści, stosowanie pomówień, wulgarnych obelg i eskalowanie nieudokumentowanych oskarżeń byłyby dla każdego nie do pomyślenia. Polki i Polacy potrafili w przeszłości prowadzić tak debatę publiczną, że tego rodzaju wypowiedzi były jednostkowymi wypadkami i pociągały za sobą artykułowanie dezaprobaty także ze strony sojuszników ideowych ich autorów. Tworzyło to atmosferę powściągliwości, gdyż wiedziano, że w swoich szeregach ma się nie tyle tępych klakierów, co zwolenników i surowych arbitrów w tych samych osobach. Nawet jeśli początkowo ta przemiana byłaby li tylko wyrazem stosowania znanej z dyplomacji konwencji o „mówieniu komuś, aby spieprzał prawie poezją i z uśmiechem na ustach”, to przywrócenie tego nawyku byłoby w Polsce dzisiaj bezcenne. Byłoby też pierwszym krokiem w kierunku odbudowy moralnych fundamentów wspólnotowych w bardziej odległej przyszłości.
Z punktu widzenia ewentualnego zaklasyfikowania niniejszych rozważań do kategorii „political fiction” lub „mission impossible” najbardziej doniosłym jest oczywiście następujące pytanie: czy elity polityczne – przywódcy obu najsilniejszych stron, stojących w centrum polskiego konfliktu – są w ogóle zainteresowani jego załagodzeniem? Jeśli tak, to w jakim zakresie? Jeśli nie, to czy odpowiedź ta ma charakter diagnozy pokoleniowej, czy też głęboki/gwałtowny konflikt spowszedniał na tyle, że kolejne pokolenie liderów obu środowisk w naturalny sposób wejdzie w tą logikę i również w niej na stałe ugrzęźnie? Niezwykle trudno na którekolwiek z tych pytań udzielić jasnej odpowiedzi. Jeśli odpowiedź jest pod każdym względem negatywna, to niewątpliwie ten artykuł jest całkowicie irrelewantny i nie warto go dalej pisać. Dlatego musimy na potrzeby dalszych rozważań założyć, że w określonych warunkach odpowiedź jednak może być pozytywna, jeśli nie jutro, to za kilka lat.
Dobra moneta Jarosława Kaczyńskiego
W tym celu przytoczmy tutaj nieco dłuższą wypowiedź Jarosława Kaczyńskiego, która padła po pogrzebie Anny Kurskiej w Gdańsku, w 2016 r. Ponieważ osoba zmarłej zebrała nad jej miejscem spoczynku ludzi z obojga stron barykady (od jej obu synów począwszy, ale wcale nie na nich dwóch skończywszy), to temat polskiego konfliktu dość niespodziewanie stanął w tamtym dniu na wokandzie. Pytany o to lider PiS powiedział wtedy: „Podział Polski jest faktem. Są takie osoby i właśnie pani Anna na pewno do nich należała, które tego podziału po prostu nie akceptowały. Natomiast on odnosi się do wartości, odnosi się do bardzo konkretnych interesów i nie ma w nim nic takiego strasznie złego, gdyby nie to, że on tak przebiega, jak przebiega. (…) Podziały w państwach demokratycznych są normalnością, tylko że one powinny być ujęte w pewne ramy. Te ramy zostały już bardzo dawno przekroczone. Decydujące tu były lata 2005-2007. A później doszło już do rzeczy kompletnie nie do przyjęcia po katastrofie smoleńskiej i w tej chwili jest jak jest. (…) [Mam nadzieję], że ten proces w pewnym momencie zacznie się cofać, że pójdziemy w drugą stronę, że ten podział, który będzie pewnie istniał jeszcze długo, stanie się podziałem, no można to tak nazwać, bardziej cywilizowanym”. Weźmy tę deklarację za dobrą monetę i zastanówmy się, jak mogłoby przebiegać wyhamowanie polskiego konfliktu.
Skoro już jesteśmy tak głęboko podzieleni, to debata o nowych relacjach wewnątrznarodowych powinna początkowo też toczyć się oddzielnie, jako dwie niezależne od siebie debaty. Aby nie spalić inicjatywy w blokach startowych, na początku potrzebne byłyby swoiste sondy w środowiskach sprzyjających obecnemu rządowi oraz w tych sprzyjających obecnej opozycji, czy idea łagodzenia polskiego konfliktu w ogóle ma jakiekolwiek podstawy. W sposób szczery, bez cynizmu, drwiny i pogardy, we własnym gronie, jeśli trzeba to dyskretnie, obie strony musiałyby wybadać stan emocji oraz grunt pod załagodzenie gwałtowności prowadzenia sporu z „tymi drugimi”. Tylko jeśli i tylko wtedy, gdy w obu przypadkach ujawni się nie tylko jakaś chybotliwa arytmetyczna większość zwolenników koncyliacji, ale uda się zdobyć poparcie masy krytycznej każdej ze stron dla niej, sensownym będzie podjęcie tego wysiłku.
Oczywiście najprawdopodobniej feedback z takich konsultacji da niejednoznaczny wynik. Wielu powie, że chętnie pogodzi się z drugą częścią narodu, a potem wymieni cała listę warunków wstępnych. Warunki wstępne obu stron będą się wykluczać. Rejestry krzywd czekających na rekompensatę będą bardzo długie, emocje będą wchodziły w konflikt z refleksją racjonalną nie tylko pomiędzy osobami, ale nawet będą toczyć bój o poszczególne dusze konkretnych ludzi. Istotny więc będzie czas. W obecnym stanie rozedrgania zainteresowanych szybką koncyliacją będzie niewielu. Gdy jednak zapyta się ich, czy dostrzegają oni szansę na jej osiągnięcie w perspektywie 5, 10 lub 20 lat, to samo umiejscowienie problemu w kontekście takiego horyzontu czasowego ma szanse wpłynąć łagodząco na postawy najbardziej emocjonalne. Ludzie wiedzą przecież ze swojego osobistego życia, że wraz z upływem czasu, nawet bez żadnych specjalnych inicjatyw na rzecz pogodzenia się czy zadośćuczynienia, dawne spory tracą swoją moc, a ich wcześniej zaangażowanym stronom zaczynają jawić się jako banalne, a często nawet kuriozalne i groteskowe. A przecież do 20 lat to perspektywa mniej niż jednego pokolenia. Jeśli masa krytyczna po obu stronach sporu byłaby skłonna uznać, że w perspektywie kilkunastu lat koncyliacja jest możliwa, to stopniowe wysiłki na jej rzecz warto będzie rozpocząć.
Segment po segmencie
Tak wrażliwy proces będzie potrzebował punktów odniesienia, stanowiących drogowskaz modelu działania i myślenia, będzie wymagał oparcia w ludzkich doświadczeniach poprzednich pokoleń, które przecież nie były wolne od konfliktów jeszcze o wiele potężniejszych niż nasz współczesny polski. W działaniu warto będzie zwrócić uwagę na doświadczenia północnoirlandzkie. Tamtejszy konflikt miał oczywiście inny wymiar, ze względu na odmienną narodową i religijną tożsamość jego stron (chociaż pytanie, czy konflikt polski – będący m.in. konfliktem ideowo-aksjologicznym – nie jest porównywalny do religijnego wymiaru konfliktu w Ulsterze, zostawiłbym otwartym) oraz jego historyczną genezę. Był też o wiele głębszy i w najzupełniej oczywisty sposób bardziej brutalny od konfliktu polskiego (terror, przemoc na porządku dziennym). Wbrew temu wszystkiemu, mądra polityka liderów obojga stron doprowadziła do pomyślnego zażegnania jego najgorszych przejawów i to pomimo trwania zasadniczej niezgody co do politycznej przyszłości prowincji. Także i w Polsce nie oczekujemy, że koncyliacja zaprowadzi jedność w myśleniu o przyszłości Polski. Chcemy tylko lepiej się nawzajem traktować, odbudować poczucie jedności losu i bliskości wobec rodaków. Do Ulsteru upodabnia dzisiejszą Polskę rozkład sił napędzających konflikt: dwie strony, wewnętrznie podzielone na osoby o postawach radykalnych i na tych bardziej skłonnych do koncyliacji (niczym republikańskie partie Sinn Fein i SDLP oraz unionistyczne partie DUP i UUP).
Podobnie jak w Irlandii Północnej, po uzyskaniu poparcia masy krytycznej po obu stronach, emisariuszami do pierwszych rozmów o koncyliacji powinni być przedstawiciele grup umiarkowanych. Jednak kluczowym byłoby dość rychłe włączenie w proces przedstawicieli radykałów, tak aby umiarkowanym nie został cofnięty mandat do negocjacji. Przedstawiciele każdego ze środowisk (w polskich warunkach obie strony to raczej złożone mozaiki wielu środowisk) znają swoje grupy od podszewki, powinni więc planowo, krok po kroku, włączać w proces koncyliacyjny kolejne, coraz trudniejsze grupy. Aż do „dojścia do ściany”, czyli zaangażowania wszystkich, tworzących masy krytyczne wsparcia koncyliacji. Oczywiście po obu stronach pozostaną absolutni ekstremiści, którzy cały wysiłek odrzucą i będą usiłować na jego negacji zbić polityczny kapitał. To normalne zjawisko, które nie będzie miało wpływu na efekt, o ile po obu stronach nie zachwieje się masa krytyczna poparcia dla procesu. Wówczas każda z dawnych stron konfliktu własnych ekstremistów zmarginalizuje własnymi siłami, dezawuując jątrzenie jako „wczorajszą” metodę uprawiania debaty publicznej, która nie przystaje do nowej rzeczywistości i okazała się w przeszłości jałowym narzędziem walki o cele polityczne.
Jak w liście biskupów
Najbardziej niekorzystnym zjawiskiem, także dla dalszych losów wspólnego życia, byłoby jednak załamanie masy krytycznej tylko po jednej ze stron. W całym procesie dbać należy o uniknięcie takiego obrotu zdarzeń. Drogowskazem modelu myślenia, stosowanym w optymalnym scenariuszu przez obie strony, mogłaby być postawa, wyrażona w słynnym, historycznym liście biskupów polskich do ich niemieckich braci z 1965 r. Dwie dekady po zakończeniu II wojny światowej, gdy zbrodnicze czyny niemieckich sprawców nadal żywe były w kolektywnej i indywidualnej pamięci polskich świadków epoki, będący w dodatku „na cenzurowanym” w rzeczywistości gomułkowskiego PRL-u, katoliccy biskupi zdecydowali się na czyn równie ryzykowny, co niesłychanie wspaniałomyślny z moralnego i czysto ludzkiego punktu widzenia. Napisali w liście bowiem nie tylko, że „wybaczają”, ale także że „proszą o wybaczenie”.
Dla ewentualnej koncyliacji polskiej niezwykle istotna byłaby ucieczka od problemu rachunku krzywd. Jak się wydaje, głównym powodem niemożności przezwyciężenia konfliktu polskiego i jego pogłębiania się od ponad 10 lat jest właśnie oczekiwanie naprawienia przez drugą stronę rachunku krzywd, a równoczesne pomniejszanie własnych przewin. Obie strony – abstrahując teraz całkowicie od tematu prób stworzenia takiego rachunku w sposób obiektywny, co mogłoby tylko posłużyć do dalszego obciążenia w dramacie tego sporu, więc jest kontraproduktywne – zachowują się w sposób skrytykowany w biblijnym fragmencie o źdźble w oku bliźniego oraz belce w oku własnym. Polscy biskupi w latach 60-tych postąpili dokładnie odwrotnie i to w sytuacji, gdy bilans win był najzupełniej oczywisty i trudno wręcz, aby był bardziej oczywisty. Agresja, niesłychane zbrodnie, okropne plany wobec pokonanych w szaleńczej wizji przyszłości Europy, totalna dewastacja kraju z jednej, a skorzystanie na zaordynowanej przez stronę trzecią akcji wysiedleńczej pokonanych agresorów z drugiej strony. Jakakolwiek dyskusja o porównywaniu rozmiarów przewin rozstrzyga się, zanim padną pierwsze słowa. A mimo to polscy biskupi nie tylko poprosili o wybaczenie, ale wręcz wyszli z prośbą, zanim to samo zdążyli uczynić biskupi niemieccy. Wielkość tego gestu nie daje się wyrazić w słowach. Podobnie jak jego znaczenie dla późniejszych losów pojednania po upadku żelaznej kurtyny i poszerzeniu integracji europejskiej. To mógł wręcz być najbardziej wspaniałomyślny gest w dziejach ludzkości. Nie wiem, pewnie to coś, czego nie daje się mierzyć.
Ten list był równocześnie dziełem Polaków, do którego – jako naszej wspólnej spuścizny narodowej, historycznej i tożsamościowej – nam wszystkim wolno nawiązywać. Duch tego listu powinien lec u podstaw procesu polskiej koncyliacji. Bez „a u was biją Murzynów”, „kto bardziej winien?”, „kto zaczął?”, „kto pierwszy sypie popiołem głowę?” – zamiast tego obustronne „wybaczamy i prosimy o wybaczenie”. Przy takim nastawieniu obu zaangażowanych stron koncyliacja miałaby wielką szansę.
Drugim trudnym wyzwaniem, ale już w kolejnym etapie budowania koncyliacji, byłaby próba uzgodnienia modus vivendi w naszym polskim podejściu do oceny historii. Wraz z upływem czasu i pokoleń ocena historii i tak się ujednolica. Do tego czasu warto byłoby sformułować protokół czy katalog interpretacyjnych i ocennych rozbieżności oraz pogodzić się z ich istnieniem. Pogodzić się, że Lecha Wałęsę jedni ocenią jako bohatera, a inni jako zdrajcę; pogodzić się z odmienną oceną żołnierzy wyklętych, którzy zabijali cywilów niepolskiego pochodzenia; z odmiennym rozumieniem genezy wydarzeń w Jedwabnem czy Kielcach; decyzji o Powstaniu Warszawskim; bilansu II RP; a nawet z odmiennymi źródłami dumy z osiągnięcia, jakim była Konstytucja 3 Maja. To bolesne podziały, ale w każdym przypadku oba stanowiska współtworzą polską tożsamość. Te pęknięcia nie muszą w trzeciej dekadzie XXI w. decydować o stanie polskiej wspólnoty państwowej.
Lech Kaczyński i Tadeusz Mazowiecki
Obok ustalenia protokołu rozbieżności, ważnym byłby także wysiłek na rzecz ukształtowania katalogu rzeczy wspólnych. Jest trochę takich oczywistych punktów zaczepienia w historii, ale aktem fundacyjnym koncyliacji mogłoby się stać znalezienie nowych na najtrudniejszym „terenie”, jakim jest siłą rzeczy historia najnowsza. Koncyliacja mogłaby nastąpić wokół porozumienia o wspólnym kultywowaniu postaci emblematycznych dla obu stron sporu. Jedni mogliby szczerze włączyć się w celebrowanie pamięci o Lechu Kaczyńskim, nie zmieniając nawet niskiej oceny jego 4,5 roku prezydentury, ale doceniając wielkie znaczenie, jakie postać ta zyskała dla drugiej części narodu wskutek swej tragicznej śmierci, poniesionej w trakcie i z powodu pełnienia doniosłych obowiązków państwowych. Z kolei zwolennicy obecnego rządu mogliby szczerą celebrą otoczyć postać Tadeusza Mazowieckiego, nawet nie zmieniając swojej niskiej oceny jego młodzieńczej działalności w PAX oraz skutków ekonomicznych wprowadzonego za jego rządów „planu Balcerowicza”, ale doceniając jego symboliczne znaczenie jako człowieka, który miał odwagę przyjąć na swoje barki odpowiedzialność za państwo-bankruta, jako pierwszy niekomunistyczny premier otoczony komunistycznymi nadal NRD, ZSRR i Czechosłowacją, mając Armię Czerwoną w koszarach blisko Warszawy. Zachęcającym faktem jest to, że Jarosław Kaczyński był obecny na pogrzebie Mazowieckiego, pomimo świadomości, że znajdzie się tam osamotniony pośród przedstawicieli krytycznej wobec niego części narodu. Wraz z sięgnięciem po Kaczyńskiego i Mazowieckiego, jako figury symboliczne, należy też szerzej poszukiwać różnorakich symboli, wartości i odniesień, stanowiących elementy wrażliwości odpowiednio drugiej ze stron, szacunek do których dałby się zaszczepić ponad dawnymi podziałami, jako spajający. Tak aby wszyscy czuli się reprezentowani we wspólnej tożsamości budowanej na kanwie osiągniętej koncyliacji.
Nade wszystko jednak warunkiem powodzenia jakiejkolwiek koncyliacji jest uznanie działania drugiej strony, jako podejmowanej w dobrej wierze. To trudne, ale w istocie, przełomowym momentem jest przyjęcie, że inny człowiek robi to, co robi, nie dlatego, że chce Polsce umyślnie zaszkodzić i jej nienawidzi, tylko dlatego, że wskutek rzetelnej analizy, swojej wiedzy, swoich poglądów, rozeznania i ocen, autentycznie i szczerze stoi na stanowisku, że wskazany przez niego kierunek działań Polsce się dobrze przysłuży.
Warto
Warto o tym częściej myśleć. Warto zastanowić się, usłyszawszy kolejną oburzającą wiadomość ze świata polityki, czy napisanie jednego z tysięcy potępiających ostro tweetów rzeczywiście jest najsensowniejszą reakcją. Naturalnie, dyskusja o przyszłości ustroju Polski jest dziś największą barierą dla wszelkiego porozumienia. Żadna koncyliacja nie nastąpi w warunkach wzajemnego nieuznawania ustawodawczego dorobku rządów drugiej strony, gdy następuje zmiana władzy. Niezwykle trudno będzie więc cel koncyliacji pogodzić z wyobrażeniami o prawidłowym funkcjonowaniu konstytucyjnego państwa prawa.
Jednak alternatywa dla procesu chociażby wychłodzenia temperatury konfliktu polskiego może być jeszcze gorsza niż zrealizowanie nad Wisłą jakiejś formuły „nieliberalnej demokracji”. Pogłębianie wyobcowania, unikanie interakcji pomiędzy „plemionami”, nienawiść jako normalność codzienna, pilaryzacja społeczeństwa, infekowanie pokolenia naszych dzieci takimi postawami, wrogość, akceptacja dla aktów przemocy, upowszechnienie przemocy, w końcu nawet koniec narodu polskiego, jaki znamy. Warto, ponad bieżącą polityką, myśleć o tym, jak temu zapobiec.
It always seems impossible until it’s done.
– Nelson Mandela
The second half of the year 2018 will be accompanied by hightened emotions in the midst of the forthcoming local elections in Poland. What will this election bring? May local authorities – the last bulwark of power not dependent on party politics – be protected? And will 2019 finally be the year of women’s choices?
So far it is difficult to answer these and other questions. Yet, it is safe to assume that the results of the election depend strongly on us.
With the year 2015, women’s engagement in socio-political sphere has rapidly increased. In October 2016, this engagement was manifested in a series of protests held across Poland as a part of the Black Protest (Czarny Protest) movement. Thousands of Polish women gathered both in large metropolitan areas and small towns to protest against governmental attempts to introduce more restrictive abortion laws.
The demonstrations were cross-generational in nature. Women of all ages, often accompanied by their children, husbands, and life partners, were arriving at the protest venues. The ruling Law and Justice party was so surprised by the sheer size and scope of these demonstrations that it withdrew from the Parliament the bill proposing restricting abortion rights further.
Polish women succeeded in their efforts, gaining something even far more important – a sense of power and mutual support. The sense of having power over what is going on with the matters crucial to our lives is one of the most significant factors that contribute to the development of motivation and engagement in socio-political activities. Mutual support that emerged between the protesting women and their inner circle is another key factor.
It seems reasonable to utilize the generated activization to expect a heightened participation of women in the forthcoming local election. Their engagement is a crucial condition for gaining influence and control over what is happening in Poland. This involvement might be active – we vote for our prospective representatives – or passive – we join the race and, as a result, get elected.
These two types of involvement are both very significant and bring tangible results. It is worth to remember that in 2015, 39.7% of women voted for the currently ruling party.
Women who consciously decide to run in elections as candidates that wish to compete for a mandate are still a very much an endangered species. Although since 2011 the Polish electoral system features a quota mechanism (that guarantees women presence on the tickets at the level of at least 35%), this solution is not one that would encourage women to run for the office.
However, this system might be applied only to proportional election method – for offices in regional assemblies (sejmik), district counties (rada powiatu), and county councils (rada gminy) in the areas with more than 20 thousand residents). It does not apply to elections for councils of smaller counties (with less than 20 thousand residents) where majority election method with only one candidate on a ticket is in place.
Moreover, the quota system does not guarantee women the so-called “prime ballot positions” (the first three positions and the last position), which may potentially increase the chances of a candidate to obtain the mandate. The tickets also not include the “zipper mechanism” (placing female and male candidates alternately).
In light of these phenomena we might conclude that Polish lawmakers do not make it easy for women to choose to run for an office.
We should therefore ask ourselves this: do we, Polish women, need the lawmakers to be willing and merciful so that they would want to enable women to exert a real influence on the world? Can we afford to place our fate in the hands of someone else – usually a man?
Let us take a look at ourselves. Every day we make a series of decisions that have an impact on our surroundings (inner circle, professional life, personal life) no matter how well educated we are, what is our social or financial standing.
We are experts in the fields of education system – supervising the education of our children; social welfare – ensuring a proper support for the disabled members of our families or those who are in need; and finally, healthcare system – taking care of the health of our families and our own.
We are also capable of ensuring that the rights of our children and our own are respected despite ongoing political jockeying. Finally, we either happily help prepare for our kids the best party ever at a local school or a civic center or work for the benefit of a local community.
We have our beliefs and ideas about how to make things better and what to improve. We, the women, do it every day – boldly, willingly, and with no reservations. Our work and activities matter and what we often lack on a daily basis is a chance to exert real influence and make a real change in our world.
One of the easiest and most efficient methods that enable gaining such an influence is participating in elections. Both as voters, who make informed choices, and as candidates, who put forward their vision of what and how to change.
Fear and reluctance to enter the world of politics are the two factors that often discourage individuals from entering the election race as candidates. Our fears often stem from information that the media feed us.
We must therefore be aware of the fact that what we see or hear on the news is but a small fragment of real politics as politics is a kind of social work that allows for bringing about a real change and introducing solutions that might benefit us and our immediate surroundings.
After all, we, the women, do it anyway. We are active in our communities, we promote change and innovative solutions, we demonstrate and protest. Therefore, the time has come for us to gain real influence – a driving force and a chance to bring our ideas and plans to life. The year 2018 and local elections are a good start.
We must stop fearing establishing own electoral committees and trying to get in touch with already existing organizations that intend to run in the election.
Let us not be afraid of being vocal and of promoting ourselves and our agenda. Let us not be afraid of the fact that the time spent in politics will be the time taken away from our families – let us ask for their support. After all, we are already active members of our communities and we have our own ideas for what and how to change.
We, the Polish women, are mobilized enough and ready to take up the gauntlet and face the challenges that lie ahead. The forthcoming local election in Poland is the best opportunity for taking the matters into our own hands. If we do not do it ourselves, nobody will.
The article was originally published in Polish at Liberte.pl
Cover photo: #StrajkKobiet, Constitution Square in Warsaw, Poland, 8.03.2017 || Flickr/PO || Creative Commons
Zastanawialiście się kiedyś, kto filtruje treści, które trafiają do feedów w mediach społecznościowych? Kto odsiewa całą masę szkodliwego contentu, który mógłby wisieć sobie w sieci, zanim ktoś zaangażowany by go zgłosił do administratora? Film dokumentalny „Czyściciele internetu” Moritza Riesewiecka i Hansa Blocka opowiada właśnie o takich ludziach. Praca moderatora treści może być traumatyczna. Cytując klasyka: „tego się nie da odzobaczyć”.
No i noc oskarowa za nami. Każde medium opisało ze szczegółami zwycięzców. Tymczasem znacznie ważniejszą decyzję mieliśmy wczoraj we Włoszech, gdzie odbywały się wybory parlamentarne. I tu też mamy zdecydowanego zwycięzcę. Jest nim populizm i sprzeciw wobec establishmentu, który wygrał serca Włochów. Przegrało z kolei państwo, bo przy obecnym podziale głosów trudno sobie wyobrazić stabilny rząd.
Wybory we Włoszech to pojedynek czterech głównych sił – rządzącej do tej pory centrolewicy (PD pod przywództwem b. premiera Renziego), centroprawicy niezatapialnego Berlusconiego, prawicy populistycznej w postaci Ligi Północnej (Lega Nord) Salviniego i Movimento Cinque Stelle – ruchu, który wymyka się politycznym definicjom. I to ci ostatni wygrali, mimo że nie wygrali. Ale wynik w okolicach 1/3 głosów to niewątpliwy sukces.
Movimento Cinque Stelle (M5*) to ruch obywatelski, któremu na polskiej scenie politycznej chyba najbliżej do Kukiza. Wyborców łączy zmęczenie włoską polityką, pełną układów, gdzie ciężko o jakiekolwiek zmiany. Pochodzą z wszelkich ruchów politycznych, co jest możliwe dzięki temu, że M5* łączy cechy prawicy i lewicy. Ich program jest dość mgliście zarysowany, ale łączą się tam postulaty związane z cięciem podatków, dochodem podstawowym, ograniczaniem imigracji, eurosceptycyzmem (choć tu zmieniają zdanie co pięć minut) czy (tak, wiemy) ograniczaniem szczepień.
M5* jest z zasady przeciwny zawieraniu koalicji, więc przy swoim wyniku raczej nie będą w stanie zawiązać nowego rządu. To znaczy koalicji we Włoszech, bo w Europarlamencie są we frakcji razem z UKIP, AfD i naszą polską partią Wolność (czy jak to się teraz nazywa). Zresztą unikanie koalicji przy ich antyestablishmentowej postawie może być dobrą strategią – realizacja ich postulatów najprawdopodobniej spowodowałaby gwałtowną utratę popularności – ich pomysły po prostu trudno pogodzić.
Ale jeżeli nie M5* to kto? Drugim wielkim wygranym wyborów jest Matteo Salvini, przywódca Lega Nord – prawicowej partii, która wyrosła z ruchów optujących za ponownym podziałem Włoch na północ i południe. Północ była wygranym rewolucji przemysłowej i część Włochów z północy widzi biedniejsze południe jako balast dla rozwoju bogatszej północy. Lega jest partią antyimigracyjną, eurosceptyczną, szczególnie postulującą za rezygnacją Włoch z wspólnej waluty.
Wynik M5* i Lega Nord oznacza, że ponad 50% Włochów zagłosowało za partiami sceptycznymi wobec włoskiej integracji z Unią Europejską. I ten wynik powinien zaniepokoić Brukselę. Tym bardziej, że koalicyjny rząd M5* i LN nie jest oczywisty, ale nie jest też nierealny. Tym bardziej, że wynik LN powoduje, że jest to teraz największa partia w centroprawicowym bloku, więc to oni będą rozdawać karty po prawej stronie parlamentu, zabierając tę funkcję Forza Italia Berlusconiego. Wynik teflonowego premiera należy potraktować jako porażkę. Niecałe 14% i drugi wynik we własnej koalicji to zdecydowanie za mało jak na jego ambicje. Tym bardziej, że ten rezultat znacznie utrudni uformowanie koalicji ponad podziałami prawicy i lewicy.
Lewicy. Właśnie. Elektorat włoskiej lewicy odpłynął w dal. Jeszcze 3 lata temu Matteo Renzi miał poparcie na poziomie 40% i chciał reformować Włochy. Jednak referendum w sprawie zmian w konstytucji, które miało mu to umożliwić, zorganizował fatalnie i ostatecznie przegrał, co kosztowało go fotel premiera. Wraz z porażką zaczął się eksodus wyborców, z których znaczna część przepłynęła do M5* – z 40% zrobiło się niecałe 20%. Lewica jest zdecydowanym przegranym tych wyborów i musi zacząć planować to, jak odzyskać zaufanie Włochów. Nie będzie to łatwe, bo PD to najbardziej establishmentowa z obecnych partii we Włoszech, a jak widać po wynikach, tym razem naród wyraźnie pokazał, że ma dość establishmentu. Stratedzy lewicy muszą więc uważnie rozważać możliwości koalicji. Wchodzenie w układ z innymi partiami może być w kolejnych wyborach śmiertelne dla ich poparcia – ze strategicznego punktu widzenia znacznie lepiej przeczekać tę kadencję i przyszykować się na następne wybory niż zostać twarzami nieefektywnego rządu zablokowanego wewnętrznymi kłótniami.
Włoski impas może potrwać długo – a to bardzo źle dla kraju. Włochy niezbyt dobrze zniosły kryzys gospodarczy. Ich PKB jest wciąż poniżej poziomu z 2007 roku – nawet ciężko dotknięta kryzysem Hiszpania jest na plusie w porównaniu z okresem sprzed kryzysu [1]. Dodatkowym problemem jest wysokie bezrobocie (szczególnie na południu) i to, że gospodarka Włoch nie jest w stanie tworzyć nowych stabilnych miejsc pracy. Włochy mają też jedne z wyższych podatków, ale za wysokimi podatkami nie idzie ściągalność ich do budżetu, więc dodatkowo kraj zmaga się z ogromnym zadłużeniem i dziurą budżetową.
To wszystko powoduje, że dzisiaj to Włochy są “chorym człowiekiem Europy”. A to z kolei tworzy podatny grunt dla partii skrajnych. Politykom centrowym ciężko będzie przekonać wyborców, że rozwiązaniem problemów Włoch będzie więcej tego samego co wcześniej. Renzi nie trafił z czasem i zamiast pierwowzoru Macrona stał się ikoną porażki centrowej polityki. I być może stało się to niesłusznie. O ile Macronowi udało się uwolnić od balastu poprzednich rządzących, Renziego konserwatywna frakcja jego własnej partii i konieczność koalicji z prawicą pociągnęła w dół jak kotwica.
Kolejne lata (miesiące?) we Włoszech to będzie poligon doświadczalny dla populizmu w Europie – czy partie jak M5* czy LN będą w stanie uformować rząd i zacząć wprowadzać swoje wizje w życie czy siądą wygodnie z tyłu i zajmą się tym czym zajmowały się do tej pory – czyli destabilizacją systemu bez wnoszenia wartości dodanej? Jeżeli spróbują – czeka nas turbulentne kilka lat, ale jeżeli (co jest bardzo prawdopodobne) polegną przy wprowadzaniu swojego sprzecznego programu, zyskiem może stać się odwrót od populizmu. Ale w obecnej sytuacji politycznej w Europie oba scenariusze są groźne i dla Włoch, i dla Unii Europejskiej.
Niestety nie znamy (i chyba nikt nie zna) odpowiedzi na pytanie z naszej grafiki. Składniki tej wyborczej pizzy są na tyle niekompatybilne, że nic smacznego z niej nie wyjdzie. Mimo wszystko, Włosi i reszta Europy będą musieli ją zjeść. Nasza prognoza – mamy nadzieję, że wyjdzie tylko lekka niestrawność. Ale może się skończyć na groźnym zatruciu.
Paliwem ma być aktywowanie artykułu 7 w związku z mataczeniem rządu przy niezależności sądów – co może wiązać się z odcięciem Polsce funduszy unijnych. To oznaczałoby, że staniemy się płatnikiem netto, podczas gdy w 2017 wpłaciliśmy do Unii 18 mld PLN a wypłacimy z niej z tego tytułu 50 mld [3]. Te 32 mld PLN nadwyżki stanowi równowartość 1,6% naszego PKB – więc jest o co walczyć. Zresztą – 12 lat w Unii to 85 mld € na czysto dla Polski. Suma jakby nie patrzeć niebagatelna – wychodzi, że dostaliśmy 9000 PLN na każdego mieszkańca za samo członkostwo, z którego dodatkowym zyskiem jest wolny przepływ ludzi, towarów i usług.
Oczywiście najprostszym sposobem byłoby wycofanie się przez rząd z nowych regulacji dotyczących sądów ale na to się nie zanosi. I w takim wypadku wypada się zastanowić ilu Polaków ma mentalność Ziemkiewicza, który powiedział “co tak się trzęsiemy nad tą Unią? Wzięliśmy już co było tam do wzięcia, więcej nie będzie i czas wypierdzielać, jak sami ułatwiają” [2]. Tak, Ziemkiewicz może i jest uosobieniem wszystkiego co najgorsze w polskiej mentalności ale nie łudźmy się, że jest jedyną osobą, która tak myśli. Tego typu retoryka przy obcięciu wypłat może trafić do większej liczby rodaków. Szczególnie, że jak słusznie zauważył Cezary Michalski, czas upłynął ale Targowica i jej model patriotyzmu jest nadal popularny. Warto pamiętać, że Targowiczanie byli patriotami tylko swój patriotyzm rozumieli nieco inaczej niż reszta. Chcieli Polski tradycyjnej, jednokulturowej, chrześcijańskiej i takie rozwiązanie znajdowali jedynie w objęciach Rosji. Przeszkadzał im “relatywizm moralny” państw zachodu, obawiali się zachodzących tam przemian, nie byli w stanie zaakceptować tego, że Rzeczpospolita była wielokulturowym tworem z czterema znaczącymi religiami.
Pomnijcie nasze słowa – Polexit będzie przewijał się w mediach coraz częściej, coraz więcej osób będzie się z tej perspektywy nieśmiało cieszyć i ewentualne sankcje tylko w tym pomogą. Będziemy mieli coraz więcej Lisickich mówiących, że “to początek Polexitu, Bruksela jest winna”. I w takich wypadkach warto pamiętać, że nie, Bruksela nie jest winna, pełną winę za to ponosi PiS. Orban, absolwent Oksfordu, obyty na salonach potrafił przez tyle lat budować pierwszy Budapeszt bez sankcji. Bo umie lawirować w polityce zagranicznej, nasz szef MSZ w plandece od Tarpana zamiast płaszcza – najwyraźniej nie ma tego talentu.
Dlatego dzisiaj wrzucamy wam grafikę, którą warto zapamiętać i ewentualnie podrzucać ludziom, którzy mówią, że “Unia nic nam nie dała” (a tacy zaczną się pojawiać). 29.12.2017 dostaliśmy od Unii ostatnią transzę Programu Infrastruktura i Środowisko – 1,4 mld €. To 5% całego programu, „nagroda” za to, że pozostałe 95% zostało zrealizowane bez zastrzeżeń. I to są doraźne korzyści z tego, że jesteśmy w Unii – tysiące kilometrów dróg, linii kolejowych, kanalizacji, linii przesyłowych, gazociągów, ochrona zabytków polskiej kultury, nowe centra kulturowe – to jest realny zysk z tego, że jesteśmy w Unii [4]. To infrastruktura, która zwiększa naszą konkurencyjność w Unii i poza nią. Bo taki jest ostateczny cel Unii Europejskiej – o czym często zapominamy. Spowodowanie tego, że jadąc samochodem z Tallina do Lizbony nie zobaczymy przez okno różnic cywilizacyjnych. A że przy okazji nie będziemy musieli podczas tej podróży wyciągać z kieszeni paszportu – to tylko dodatkowy zysk.
#neuropapolska
/s,e/
[1] http://www.tokfm.pl/…/7,130517,22840558,bedzie-polexit-dekl…
[2] http://www.newsweek.pl/…/polexit-kaczynski-uczynil-polske-p…
[3] https://www.wprost.pl/…/W-2017-roku-Polska-wplaci-do-unijne…
[4] https://www.mr.gov.pl/…/najwiekszy-program-operacyjny-2007…/
