Za Arystotelesem można przyjąć, że polityk to sztuka rządzenia państwem dla dobra wspólnego[1]. Współczesne definicje uzupełniają tę definicję o stwierdzenie, że polityka to uzgadnianie zachowań współzależnych społeczeństw o sprzecznych interesach, a także działalność polegająca na przezwyciężaniu sprzeczności interesów i uzgadnianiu zachowań współzależnych grup społecznych za pomocą perswazji, manipulacji, negocjacji i kompromisów, która służyć ma kształtowaniu i ochronie ładu społecznego korzystnego dla tych grup stosownie do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów[2]. Podkreśla się przy tym, że realia dziejów ludzkości i współczesności stanowią dowód na to, że nie ma polityki korzystnej dla wszystkich po równo. Można wysunąć śmiałą tezę, że nierówność ta dotyczy w szczególny sposób ludzi starszych. Polityka społeczna zaś za cel stawia sobie zniwelowanie tej nierówności oraz kształtowanie relacji między pokoleniowej, zwłaszcza w kontekście ludzie starsi (starzy) – młodzież[3]. Nauki takie jak gerantopedagogika dowodzą, że zdeterminowanie polityki społecznej na osoby starsze wynika z zachodzących w społeczeństwach krajów europejskich zmianach demograficznych, przyjmując, że polityka społeczna wobec starszych to polityka realizacji ich interesów. Wśród tych interesów niewątpliwy prym wiodą te, które zmierzają do zapewnienia godziwego statusu życiowego osób starszych, a także zapewnieniu im właściwego/ godnego zabezpieczenia społecznego[4]. Wśród celów polityki społecznej wobec seniorów podkreśla się także aktywizowanie osób starszych do działań samopomocowych, a także zapobieganiu ich izolowaniu się oraz wzmocnienie aktywności osób trzeciego wieku, włączenie ich w aktywne życie społeczne, by mogły funkcjonować we własnym miejscu zamieszkania. Te cele realizowane są nie tylko centralnie, ale także oddolnie, gdzie inicjatywę bardzo często podejmują sami seniorzy. O tym, że seniorowie są aktywni, a co więcej manifestują swoją aktywność można było przekonać się w dniu 1 października bieżącego roku obserwując lub uczestnicząc w poznańskich Senioraliach. Data 1 października nie była datą przypadkową, tego dnia bowiem obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Osób Starszych, który został ustalony 14 grudnia 1990 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, a wynikał z rezolucji 45/106, której celem jest uwrażliwienie społeczeństwa na problemy ludzi starszych[5]. Dzień ten został ustanowiony po to, by zwrócić uwagę świata na kwestie związane ze starzeniem się społeczeństw i zachęcać do postrzegania wieku seniorskiego jako czasu nowych możliwości.
Kim są ludzie starsi? Z punktu widzenia socjologii to osoby powyżej 60 roku życia, ale życie pokazuje, że granica, która oddziela osobę w wieku średnim od osoby uznawanej za starszą jest coraz bardziej płynna i zmienia się, tak jak zmieniała się już często w rozwoju cywilizacji ludzkiej. Z pewnością ma to związek ze średnim czasem życia człowieka. Współczesna cywilizacja bowiem zapewnia człowiekowi nie tylko większy komfort życia niż kiedyś, ale też nieporównywalnie bardziej rozwiniętą i skuteczną opiekę medyczną. Różnica w pojmowaniu starości wiąże się jednak też- niestety – z estymą, jaką ten był otaczany. W starożytności człowiek starszy, 35- 40 letni darzony był dużym szacunkiem, a nawet czcią, traktowany był jako bardziej doświadczony i mądrzejszy. Współcześnie takie postrzegania człowieka starszego przegrywa z traktowaniem go jako zbędnego odbitce i konsumenta zasobów, a często też konkurenta w drodze do nich.
W Polsce żyje ponad 6 mln osób starszych, stanowi to około 17% społeczeństwa. Główny Urząd Statystyczny podaje, że proces starzenia się polskiego społeczeństwa trwa już od wielu lat i wciąż postępuje. Wg tych danych np. w latach 1950-1998 liczba ludności kraju wzrosła o ponad połowę, podczas gdy liczba osób starszych potroiła się. A tendencja ta jest nadal zachowana.
Szacunki ONZ podają, że na świecie w 2009roku żyło około 737 milionów osób w wieku powyżej 60 lat, przy czym dwie trzecie z nich mieszka w krajach rozwijających się. Te same szacunki podają, że liczba osób starszych wzrośnie do 2 mld do roku 2050, a to oznacza, że liczba osób starszych przewyższy liczbę dzieci. Z całą pewnością fakt ten stanowi jedno z większych wyzwań dla systemu społecznego dzisiejszego świata, ale też świata za kilkanaście- kilkadziesiąt lat.
Tymczasem seniorów jest wielu, zatem optymalnie byłoby ich aktywizować i to nie tylko zawodowo, ale też, tak jak w starożytności- wykorzystywać ich wiedzę i doświadczenie, czcić i szanować.
Zdaniem geriatrów/ gerontologów aktywizacja ludzi starszych ma na celu przywrócenie ich do aktywnego życia w społeczeństwie[6]. Działanie to ma zatem polegać na organizowaniu seniorom czasu wolnego, promowania wśród nich aktywnego wypoczynku itd. Ale obok tego typu elementarnych działań istotne jest tworzenie instytucji stanowiących coś w rodzaju skarbnicy pomysłów ludzi doświadczonych. Warto tu sięgnąć do wypróbowanych już na zachodzie Europy biur seniorów, do których przychodzą seniorzy pragnący podzielić się swoją wiedzą, pomysłem na spędzanie wolnego czasu, albo też tacy, którzy potrzebują inspiracji do zagospodarowania swojego czasu wolnego. Inną instytucję tzw. stanowi trener seniorów, który stanowi cykl szkleń przygotowujących do uczestnictwa w działaniach obywatelskich. Są też telefony seniorskie, czyli coś na kształt seniorskiego telefonu zaufania dla osób samotnych lub opuszczonych przez bliskich.
Polscy seniorzy w dużej liczbie postanowili zaktywizować się sami, czego przejawem bez wątpienia były, wspominane już, poznańskie Senioralia. 1 października Prezydent Miasta przekazał seniorom symboliczny klucz do bram miasta. Była to inauguracja miesięcznego cyklu wykładów i spotkań, ale też i atrakcji kulturalnych (jak. np. koncert Haliny Kunickiej), które kłaść mają w tym roku nacisk na edukację osób dojrzałych. Przygotowano wykłady z takich dziedzin jak nauki ścisłe, społeczne, ale też sztuka. W projekt zaangażowało się kilka uczelni wyższych (m.in. Uniwersytet Ekonomiczny, Wyższa Szkoła Bankowa, czy Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa). Organizatorem warsztatów psychologicznych i rozwojowych jest Centrum Inicjatyw Senioralnych w Poznaniu.
Do uczestnictwa w Senioraliach zaproszono kluby seniora, organizacje pozarządowe, firmy oraz instytucje takie jak: domy pomocy społecznej, dzienne domy pomocy społecznej i inne. Generalnie jednak zaproszonym był każdy senior, który tylko wyraził chęć uczestnictwa.
Rozpoczęło się również wdrażanie projektu pt. „Miejsca przyjazne seniorom”, w ramach którego opracowane zostały idea i regulamin akcji, a także znak graficzny stanowiący podstawę identyfikacji. Głównym celem akcji jest promowanie miejsc działających na terenie Poznania takich jak kawiarnie, sklepy, instytucje kulturalne, użyteczności publicznej i inne, odpowiadające na potrzeby starszych mieszkańców poprzez oferowanie atrakcyjnych produktów i usług, stosowanie zniżek czy dostosowanie swojej architektury[7].
Wśród poznańskich inicjatyw aktywizujących seniorów warto podkreślić ponadto działalność takich organizacji jak:
- . Otwarta Wszechnica Ekonomiczna „Egra Omnes” przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu – działająca od roku akademickiego 2010/2011, jest to nowa inicjatywa wpisująca się w bogatą tradycję uniwersytetów trzeciego wieku, ofertę kieruje do osób w wieku dojrzałym, które pragną poznać reguły ekonomii współczesnego świata, a zdobytą wiedzę wykorzystywać w realiach funkcjonowania gospodarstwa domowego dla obniżenia kosztów życia i podnoszenia jego jakości. (http://www.ue.poznan.pl/wszechnica/)
- Uniwersytet Każdego Wieku przy Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu – powstał w Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu w 2005 r. Jego program wpisuje się w tendencje europejskie, gdzie uczenie się przez całe życie, które służy zarówno realizacji celów zawodowych, jak i obywatelskich oraz osobistych – jest rzeczą naturalną i bardzo powszechną. Sześć lat działania Uniwersytetu to historia 1000 słuchaczy, którzy mieli możliwość wzięcia udziału w zajęciach kilkunastu różnych sekcji, w wycieczkach, spektaklach teatralnych, zabawach tanecznych, a przede wszystkim w 96 wykładach. (http://www.wsb.poznan.pl/uniwersytet-kazdego-wieku)
- Akademia Trzeciego Wieku przy Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa – proponuje wykłady specjalistów z różnych dziedzin, zajęcia seminaryjne w sekcjach zainteresowań oraz lektoraty języków obcych. Stwarzają one okazję nie tylko do pogłębiania lub zdobycia nowej wiedzy, ale także do nawiązania nowych przyjaźni i rozwinięcia kontaktów towarzyskich
(http://www.studenci3wieku.studentnews.pl/s/1477/28599-Zajecia-na-UTW.htm).
- . Towarzystwo Uniwersytet Trzeciego Wieku- powstał w 1979 przy Towarzystwie Wolnej Wszechnicy Polskiej z inicjatywy wojewódzkiego opiekuna społecznego, a następnie funkcjonowało w ramach Uniwersyteckiego Centrum Studiów Otwartych. Od roku 1991 TUTW istnieje jako samodzielne stowarzyszenie posiadające osobowość prawną, działające na podstawie własnego statutu, który określa zadania w postaci: koncepcji permanentnego kształcenia, stymulowania rozwoju osobowego, rozwijania sprawności intelektualnej i fizycznej słuchaczy, upowszechniania profilaktyki gerontologicznej oraz integracji środowiska seniorów (http://www.utw.poznan.pl/)
Z załączonych przykładów działalności seniorów w Poznaniu wynika raczej pozytywny obraz procesu aktywizacji ludzi starszych. Jednak jest to tylko jedno miejsce i jeden z elementów życia ludzi starszych w skali kraju. Należałoby spojrzeć szerzej na problem przez pryzmat np. rynku pracy i niemożności (lub niechęci?) angażowania się przedsiębiorców w programy typu 50+, na kwestię nierównego traktowania ze względu na płeć (kobiecie starszej znacznie trudniej znaleźć zatrudnienie niż mężczyźnie), czy kwestie dostępu do edukacji (kursy komputerowe, przeszkalanie i zmiana kwalifikacji itd.). Zatem wesołe święto poznańskich seniorów ma też swój gorzkawy codzienny podtekst, a jego złagodzenie zależy od działań nie tylko podejmowanych centralnie, ale przede wszystkim lokalnie, do skali jednostkowej włącznie (np. uczestnictwo w symbolicznym programie „zaadoptować babcię”, czy zwyczajna pomoc sąsiedzka i chwila czasu dla osoby starszej). Jednocześnie przedstawione przykłady ilustrują jak wielka jest przestrzeń możliwego dla polityki społecznej, a z drugiej strony- pożądanego społecznie działania na rzecz „ponownego” zasymilowania ludzi starszych ze społeczeństwem.
Literatura:
Błędowski P (2003).: Polityka społeczna wobec ludzi starszych w Polsce a w Unii Europejskiej [w]: Starzenie się populacji wyzwaniem dla polityki społecznej. Materiały konferencyjne. Kraków 2003, s. 6
Gulczyński M. (2007): Nauka o polityce, Wydawnictwo Druktur, Warszawa
Kunzmann P (1999): Atlas Filozofii, PWN, Warszawa, s.49
Latos G.; Międzynarodowy Dzień Ludzi Starszych: www.racjonalista.pl/kk.php/s,6113 dostęp 6-10-2011
Źródła i adresy internetowe:
http://www.seniorzy.pl/ oraz www.senioralia.pl stan na 6-10-2011
http://www.ue.poznan.pl/wszechnica/ dostęp 6-10-2011
http://www.utw.poznan.pl/ dostęp 6-10-2011
http://www.studenci3wieku.studentnews.pl/s/1477/28599-Zajecia-na-UTW.htm dostęp 6-10-2011
http://www.wsb.poznan.pl/uniwersytet-kazdego-wieku dostęp 6-10-2011
http://gerontolog.pl/aktywizacja-seniorow.php dostęp 6-10-2011
Państwo wobec starości. Dostęp on-line http://www.inp.uni.opole.pl/geronto/panstwo.html stan na 11-10-2011
[7] http://www.seniorzy.pl/ oraz www.senioralia.pl stan na 6-10-2011