1. Należy zrezygnować z upoważnienia dla ministra właściwego do spraw edukacji publicznej do wydawania (odnośnie szkół samorządowych) w postaci rozporządzenia ramowych statutów szkół. Powyższe upoważnienie stoi z sprzeczności z zasadą samodzielności organizacyjnej JST. Ponadto ewentualne niezbędne elementy statutu winny zostać wskazane w ustawie, a nie być ustanawiane w drodze rozporządzenia.
2. Potrzebne jest ograniczenie kompetencji organów nadzoru pedagogicznego w ramach działań organizatorskich JST. Dotyczy to w szczególności przekazywania szkół i przedszkoli innym osobom prawnym, tworzenia zespołów szkół itp., gdzie istnieją obecnie wymogi uzyskiwania pozytywnej opinii nadzoru pedagogicznego. Należy zredukować uprawnienia organów nadzoru pedagogicznego wyłącznie do kontroli procesu kształcenia (w tym kontekście nadzór pedagogiczny może zostać uznany jako organ fachowy – zgodnie z wykładnią sądu administracyjnego). Kurator nie powinien być odpowiedzialny za przestrzeganie statutu. Ta kompetencja winna podlegać organowi prowadzącemu szkołę, który w ramach swojego nadzoru musi być odpowiedzialny za przestrzeganie statutu przez szkołę. Nie może to ograniczać uprawnień administracji rządowej do kontroli realizacji zadań oświatowych i ewentualnej korekty ww. działań.
3. Rada pedagogiczna nie powinna mieć kompetencji dotyczącej opiniowana projektu planu finansowego szkoły lub placówki; jest to bowiem element zarządzania, a nie sfery pedagogiki.
4. Trzeba przeformułować zasady organizacji rady oświatowej. Jeżeli bowiem organ prowadzący może powołać jakiś organ pomocniczy, to niech może też określić jego zadania, jeżeli nie mają one charakteru władczego. Proponowane brzmienie przepisu: „Organ stanowiący JST może powołać radę oświatową działającą przy tym organie jako swój organ pomocniczy w sprawach oświaty. Organ stanowiący JST określa skład i zasady wyboru członków rady oświatowej, zakres zadań rady oświatowej, względnie też regulamin działania rady oświatowej. Regulamin działania rady oświatowej z punktu widzenia praktycznego powinien być jednak wewnętrzną sprawą rady oświatowej”.
5. Ustawa o systemie oświaty określa, że rada gminy może łączyć obwody określone w ust. 4, a w uzasadnionych przypadkach może zrezygnować z ich tworzenia. Wydaje się zasadne dodanie ust. 4a pozwalającego na łączenie obwodów. Ustawa winna dawać także możliwość zrezygnowania z tworzenia obwodów (to kompetencja rady gminy). Zasada, że obwód nie powinien być nakazem uelastyczni działanie JST. Ponadto, dana wspólnota winna być traktowana jako całość. Oczywiście, istnieje w tym przypadku do rozwiązania ewentualny problem nadzoru nad realizowaniem wypełniania obowiązku szkolnego i nadmiaru dzieci w określonych placówkach.
6. Ogólną zasadą w ustawie o systemie oświaty winno być wskazanie, że to organ JST powinien mieć prawo ustalania trybu i wysokości ustalania opłat. Warunkiem musi być, aby odpłatność nie przekraczała ponoszonych kosztów kształcenia. Uchwała w tym zakresie stanowiłaby akt prawa miejscowego, który podlegałby nadzorowi m.in. wojewody. Uzasadnienie do takiej uchwały powinno wskazywać koszty, które będą pokrywane z pobieranych opłat. Propozycja: „Organ stanowiący/organ prowadzący może określić warunki i tryb wnoszenia odpłatności za kształcenie ustawiczne prowadzone w formach pozaszkolnych w publicznych placówkach i ośrodkach, tak aby odpłatność nie przekraczała ponoszonych kosztów kształcenia”.
7. Ustawa o systemie oświaty wskazuje, że zadaniem oświatowym powiatu jest także zapewnienie warunków prowadzenia kwalifikacyjnych kursów zawodowych w szkołach i placówkach prowadzonych przez powiat. Przepis literalnie i niepotrzebnie ogranicza „zapewnienie warunków prowadzenia kwalifikacyjnych kursów zawodowych” do szkół i placówek. Kursy zawodowe charakteryzują się ujęciem praktycznym, więc ich realizacja mogłaby odbywać się np. w przedsiębiorstwach. Powiat/miasto na prawach powiatu powinno mieć prawo zawierania umów z przedsiębiorstwami na prowadzenie ww. kursów. Przykład: „Zadanie może być także realizowane przez zlecanie zadań publicznych w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego, z tym, że o realizację zadania mogą się ubiegać także pracodawcy w rozumieniu ustawy – Kodeks pracy”.
8. Zasady udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach oraz placówkach, które powinny tworzyć warunki dla zaspokajania potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów, w szczególności wspomagać rozwój uczniów i efektywność uczenia się powinny zostać przypisane do JST jako zadanie ich, a nie przedszkoli czy szkół. Oczywiście, ten element działalności szkoły, jako wymagający specjalistycznej wiedzy, będzie realizowany przez dyrektorów. Z punktu widzenia systemowego, jednak, to zadanie mieszczące się w pojęciu zadania publicznego JST, a nie jego zakładu. Warto wskazać, że treść obecnego rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z2013 r. poz. 532) stanowi, że „publiczne przedszkola i oddziały przedszkolne zorganizowane w szkołach podstawowych, szkoły i placówki udzielają uczniom uczęszczającym do przedszkoli, szkół i placówek, ich rodzicom oraz nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej i organizują tę pomoc na zasadach określonych w rozporządzeniu”. Pomoc psychologiczno-pedagogiczną organizuje dyrektor przedszkola, szkoły i placówki. W tym przypadku błędnie wskazano organizatora świadczenia pomocy: powinien być nim organ prowadzący szkoły. W szkołach pomoc ta powinna być jedynie wykonywana/zapewniana. Oczywiście, można wskazać na problem, iż poradnie są prowadzone przez powiaty, a szkoły przez powiaty i gminy, lecz ogólna kompetencja organizacji winna być przypisana organom prowadzącym szkołę. Sposób tej organizacji i współpraca pomiędzy gminą a powiatem to odrębna kwestia do uregulowania.
Tekst jest częścią analizy Forum Od-nowa powstałą w ramach projektu deregulacji, przygotowywanego ze Związkiem Miast Polskich.