Jutro zawsze przynosi ze sobą coś nowego, coś nieznanego, więc zasadniczo każde jutro jest lub może być wyzwaniem. Czy da się ubezpieczyć od nowego i jego wyzwań? Zła wiadomość jest taka, że nie – nie ma immunitetu od wyzwań. A dobra jest taka, że można pracować nad swoją odpornością na zmiany.
Jeśli dobrze się przyjrzeć temu, co nas otacza, to można zauważyć, że niemal wszytko jest w ruchu i nieustannej zmianie. Nieożywione obiekty również jej podlegają, krusząc się, ulegając erozji, zużyciu, wyczerpaniu. To, co umiera, ulega rozkładowi, by w końcu zasilić to, co żyje. Fascynujące cykle, zapętlające się łańcuchy zdarzeń, przyczyn i skutków dla jednych są źródłem ciekawości, szansą, okazją do wykorzystania, dla innych źródłem lęku, niepokoju, czasem bezskutecznego oporu. Jeszcze inni dryfują z nonszalancką lub udawaną obojętnością, ani się opierając, ani wychodząc naprzeciw nowym wyzwaniom. Jutro zawsze przynosi ze sobą coś nowego, coś nieznanego, więc zasadniczo każde jutro jest lub może być wyzwaniem. Czy da się ubezpieczyć od nowego i jego wyzwań? Zła wiadomość jest taka, że nie – nie ma immunitetu od wyzwań. A dobra jest taka, że można pracować nad swoją odpornością na zmiany. Wymaga to uruchomienia takich zasobów jak ciekawość, wyobraźnia, kreatywność, marzenia, planowanie (i nie jest tu najistotniejsze sporządzenie planu działania w obliczu spodziewanych wyzwań, lecz chodzi o koncentrację na procesie planowania, który uczy brania pod uwagę różnych perspektyw, wyobrażania sobie alternatywnych scenariuszy, a tym samym ćwiczy nasz mięsień odporności i kreatywne myślenie).
Zacznijmy więc od kroku podstawowego, rozglądając się uważnie i mapując to, co się wokół nas dzieje – gdzie upatrujemy szans, a gdzie wyzwań? Jakie pozytywne aspekty naszego położenia dają nam przewagę nad niepewnością? Które ze słabych bądź problematycznych stron naszej sytuacji mogą się pogłębić i przyczynić do większych kłopotów? Dobre postawienie pytań, ich mnogość i różnorodność pozwalają nakreślić jak najpełniejszy obraz systemu, w jakim funkcjonujemy, relacji pomiędzy jego elementami i głęboko zrozumieć samych siebie. Bez takiej mapy łatwo dajemy się zaskoczyć, działamy chaotycznie i pochopnie. A przewagę nad niepewnym i zmiennym daje nam właśnie świadomość naszego położenia, oraz tego, co znajduje się poza naszą kontrolą, co w strefie wpływu, a w czym to od nas i naszej sprawczości zależy, jak się sprawy potoczą.
Przyjrzyjmy się temu, co rysuje się na horyzoncie w 2024 roku. To trochę zabawa we wróżenie z fusów, bo jest wiele zmiennych, których nie jesteśmy w stanie przewidzieć czy nawet sobie wyobrazić, a które mogą całkowicie obalić nasze przewidywania co do przyszłości. Analiza megatrendów i metatrendów jest bowiem nie tylko intelektualną potrzebą, ale nade wszystko koniecznością adaptacyjną. Skoro ćwiczenia z wyobraźni pomagają poszerzyć perspektywę i arsenał możliwości, to spróbujmy rozejrzeć się dookoła, by wreszcie spojrzeć w przyszłość i zobaczyć na jakie wyzwania powinniśmy się przygotować.
Rozwój technologiczny, zwłaszcza w obszarach sztucznej inteligencji, robotyki, biotechnologii i technologii kwantowych, radykalnie zmienia sposób, w jaki żyjemy i pracujemy. Przełomowe innowacje mogą przynieść rozwiązania dla wielu globalnych problemów, ale również stawiają przed nami nowe wyzwania etyczne i społeczne. Szybki rozwój technologii prowadzi do zmian na rynku pracy, w etyce w biznesie, codziennym życiu i relacjach międzyludzkich. Biorąc pod uwagę rozwój algorytmów uczenia maszynowego i ich zastosowania w medycynie, ekonomii, a nawet w sztuce, stajemy przed pytaniem o granice ludzkiej autonomii i etyki wobec maszyn. Z kolei w obliczu rosnącej liczby cyberataków, zarówno na instytucje państwowe, jak i prywatne firmy, ale i osoby prywatne, bezpieczeństwo cyfrowe staje się kluczową kwestią.
Usieciowienie kontaktów, komunikacji i przepływu informacji sprawia, że globalizacja nabiera nowych wymiarów. Coraz bardziej świadoma społeczność międzynarodowa domaga się równości i sprawiedliwości społecznej. Megatrendy, takie jak wzrost świadomości ekologicznej, walka z dyskryminacją i nierównościami, czy rosnąca rola mediów społecznościowych w kształtowaniu opinii publicznej, będą mieć ogromy wpływ na nasze społeczności.
Na arenie politycznej obserwujemy ewolucję od tradycyjnych form demokracji liberalnej do bardziej złożonych, wieloogniskowych form siły społecznej. Przykładem jest rosnąca rola ruchów społecznych i organizacji pozarządowych, które wpływają na politykę na różnych poziomach, od lokalnego do globalnego. Wzrost znaczenia mediów społecznościowych jako narzędzia mobilizacji i oporu przeciwko autorytaryzmom, wskazuje na zmianę w dynamice władzy i wpływów. W obecnej epoce, kształtowanie politycznych dyskursów przechodzi głęboką transformację, odchodząc od klasycznych modeli demokracji liberalnej i przesuwając się ku bardziej wieloogniskowym, rozproszonym formom siły społecznej. Wzrost znaczenia ruchów społecznych, grup obywatelskich i organizacji pozarządowych wskazuje na przesunięcie w kierunku bardziej zdecentralizowanej i uczestniczącej formy polityki. Przykładem może być rosnąca rola ruchów takich jak Black Lives Matter w USA, Strajk Kobiet czy Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, które już wywarły znaczący wpływ na politykę lokalną i globalną, często omijając tradycyjne struktury polityczne.
Jednocześnie obserwujemy wzrost populizmu i polaryzacji, który częściowo jest reakcją na globalizację i percepcję utraty kontroli narodowej. Populiści wykorzystują media społecznościowe do budowania bezpośredniego kontaktu z elektoratem, często opierając swoją retorykę na emocjach i prostych rozwiązaniach skomplikowanych problemów. To prowadzi do głębszych podziałów społecznych i politycznych, co jest wyzwaniem dla demokracji w Europie i na świecie.
Kultura współczesna zmaga się z epoką postprawdy, gdzie tradycyjne narracje są kwestionowane, a nowe formy wyrazu zyskują na znaczeniu. Fenomeny takie jak deepfake, kultura memów czy sztuka algorytmiczna, ukazują zarówno możliwości, jak i pułapki, które niesie ze sobą cyfryzacja. Zmienia się także rola odbiorcy kultury, który staje się aktywnym uczestnikiem w jej tworzeniu i reinterpretacji. Technologie cyfrowe, takie jak sztuczna inteligencja, wirtualna rzeczywistość czy technologie deepfake, otwierają nowe możliwości dla tworzenia i doświadczania kultury. Sztuka cyfrowa, film, muzyka i literatura coraz częściej korzystają z tych narzędzi, tworząc dzieła, które zacierają granice między rzeczywistością a fikcją, autentycznością a kreacją. Ta ewolucja rodzi pytania o autentyczność, autorstwo i etykę w sztuce.
W kontekście epoki postprawdy, kultura staje się areną złożonych interakcji między tradycyjnymi narracjami a nowymi, często zdecentralizowanymi formami wyrazu. Ta dynamiczna przestrzeń kulturowa jest nie tylko odzwierciedleniem zmian społecznych i technologicznych, ale również czynnikiem kształtującym nasze postrzeganie rzeczywistości.
Media społecznościowe i internetowe platformy informacyjne tworzą przestrzeń, w której każdy może być zarówno konsumentem, jak i twórcą treści. To prowadzi do sytuacji, w której tradycyjne autorytety, takie jak główne media czy instytucje kulturowe, tracą na znaczeniu na rzecz indywidualnych lub grupowych narracji. W efekcie, różnorodność perspektyw jest zarówno bogactwem, jak i źródłem konfliktów interpretacyjnych. Kultura odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości i świadomości społecznej. Zmieniające się narracje i formy wyrazu wpływają na sposób, w jaki interpretujemy naszą przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. To z kolei ma bezpośredni wpływ na nasze wartości, przekonania i działania.
Przyszłość rysuje się jako fascynująca mieszanka wyzwań i możliwości. Przed nami stoi zadanie zrozumienia i adaptacji do tych przemian, ale także aktywnego kształtowania przyszłości, która będzie bardziej sprawiedliwa, bezpieczna i innowacyjna. Wyzwanie: jutro! jest więc nie tyle przepowiednią, co wezwaniem do działania i refleksji nad kierunkiem, w którym zmierzamy. Każda i każdy z nas ma szansę, by aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu rzeczywistości, na miarę swoich możliwości i marzeń. A marzenie o lepszej przyszłości to całkiem dobry punkt wyjścia do działania, prawda?
